Welvaart, veiligheid en democratie: kandidaat-Eurocommissarissen en portefeuilles gepresenteerd

Posted 23 september 2024

In Agrofood, Circulaire Economie, Digitalisering, Duurzame & Gezonde Leefomgeving, Klimaat & Energie, Mobiliteit, Regionale Economie

Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, heeft de kandidaat-Eurocommissarissen en hun portefeuilles gepresenteerd. De opdrachtbrieven lichten een tip van de sluier over wat we mogen verwachten van de nieuwe Europese Commissie.

Nieuwe Europese Commissie

Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, heeft zesentwintig kandidaten en hun opdrachtbrieven gepresenteerd voor de nieuwe Europese Commissie (2024 – 2029).

De Eurocommissarissen zetten zich de komende vijf jaar in voor een welvarend, veilig en democratisch Europa en de basis hiervoor ligt bij het inbedden van concurrentievermogen in de groene en digitale transitie, aldus Von der Leyen. Deze dubbele transitie was de basis van de Commissie-Von der Leyen I. Concurrentievermogen staat centraal in de Commissie-Von der Leyen II.

Von der Leyen heeft eveneens een nieuw concept geïntroduceerd, namelijk van dat van zes “Executive Vice Presidents” (EVP’s) met een inhoudelijke portfolio, waar de andere, “normale” Eurocommissarissen aan verbonden zijn. Hiermee wil Von der Leyen de Eurocommissarissen, naar eigen zeggen, gelijker maken aan elkaar en doet ze afstand van het concept van relatief machtige vicepresidenten die de Commissie eerst had.

Het valt te bezien hoe de realiteit uitpakt, aangezien veel Eurocommissarissen (EVP of niet) nu afhankelijk zijn van elkaar in het uitvoeren van hun portfolio, zoals beschreven in de opdrachtbrieven. Deze opdrachtbrieven onthullen iets over de prioriteiten van de nieuwe Commissie en de grote wetspakketten die we kunnen verwachten. Wat staat erin?

Concurrentievermogen

Wellicht de meest machtige kandidaat-Eurocommissaris is Theresa Ribera, een Spaanse sociaaldemocraat. Als EVP voor de Schone, Eerlijke en Concurrerende Transitie, staat ze aan het roer van de grootste opgaven die de nieuwe Commissie zichzelf heeft gesteld. Ribera wordt verantwoordelijk voor DG Competitie. Directoraten-generaal (DG’s), zijn zelfstandige eenheden met een ambtelijke ondersteuning, vergelijkbaar met een nationaal ministerie.

In haar opdrachtbrief vraagt Von der Leyen aan Ribera om de conclusies uit het onlangs gepubliceerde Draghi-rapport – dat oproept tot een competitiever Europa – om te zetten in een nieuwe aanpak voor Europees concurrentiebeleid. Deze aanpak richt zich op Europese bedrijven, zodat deze kunnen opschalen en gelijktijdig vergroenen. De focus ligt op een fossielvrije en circulaire economie, in lijn met de doelen uit de Europese Green Deal.

Andere aangekondigde initiatieven zijn: de ontwikkeling van een nieuw raamwerk voor staatssteun, met een focus op de versnelde uitrol van hernieuwbare energie; een vereenvoudiging van de huidige staatssteunregels; een Europees Fonds voor Concurrentievermogen; een richtlijn voor buitenlandse subsidies; een herziening van de staatssteunregels voor het steunen van maatregelen ten behoeve van de huizenmarkt; en een coördinerende tool voor concurrentie.

Industrie

Naast haar taken rondom concurrentievermogen, moet Ribera samen met haar collega’s, de Franse liberaal Stéphane Séjourné (EVP Welvaart en Industriestrategie) en de Nederlandse christendemocraat Wopke Hoekstra (Eurocommissaris Klimaat, Nettonul en Schone Groei), werken aan een Schone Industriedeal. Von der Leyen wil deze Schone Industriedeal in de eerste honderd dagen na aanvang van de nieuwe Commissie presenteren.

In de opdrachtbrief van Séjourné, die DG Interne Markt, Ondernemerschap en mkb op zich neemt, staat dat deze Deal moet focussen op het fossielvrij maken van de industrie, schone technologieën en het stimuleren van investeringen. Er moet een raamwerk komen waardoor het makkelijker wordt voor de industrie om te innoveren, op te schalen en diensten en producten te leveren. Op basis van het partnerschapsbeginsel, worden stakeholders in Schone Transitiedialogen betrokken.

Verder kan de industrie de komende jaren onder meer rekenen op: een wet om de transitie naar een fossielvrije industrie te versnellen; de implementatie van de wet Klimaatneutrale Industrie; hernieuwde aanbestedingsprocedures; een horizontale Interne Marktstrategie; een wet voor het tegengaan van barrières op de Interne Markt; paspoorten voor het mkb; een Europees platform voor kritieke grondstoffen; een pakket voor de chemische industrie; een Europese biotechwet; en een actieplan voor staal en metaal.

Kandidaat-EVP Henna Virkkunen (Technische Soevereiniteit, Veiligheid en Democratie), een Finse christendemocraat, en kandidaat-Eurocommissaris Ekaterina Zaharieva (Startups, Onderzoek en Innovatie), een Bulgaarse christendemocraat, zullen Séjourné aanvullen en ondersteunen op het industriebeleid, zeker daar waar het innovatie en digitalisering betreft.

Klimaat

Anders dan voorgaande jaren, wordt er niet over een “groene”, maar “schone” transitie gesproken in de context van klimaatbeleid. Hoekstra zal deze transitie mede overzien. Hij krijgt maar liefst twee DG’s onder zijn verantwoordelijkheid: zo gaat hij leiding geven aan DG Klimaat en zal hij samen met zijn collega, de Slowaakse sociaaldemocraat Maroš Šefčovič (Eurocommissaris voor Handel en Economische Veiligheid), toezien op DG Belastingen en Douane-unie. Dit wijst erop dat belastingen een belangrijke rol zullen spelen in de klimaattransitie, met name binnen het energiebeleid.

In Hoekstra’s opdrachtbrief wordt er – naast de Schone Industriedeal – gerefereerd aan een concrete uitwerking van de klimaatdoelstelling voor 2040, waarin staat dat de EU een emissiereductie van 90% in 2040 ten opzichte van 1990 moet hebben behaald. Het is aan Hoekstra om na te denken over een kader voor de periode na 2030. Verder zal Hoekstra zich onder meer focussen op: investeringen in een Europese nettonulinfrastructuur; extra inzet op de investeringen in het Europese Innovatiefonds en inkomsten uit het emissiehandelssysteem (ETS); een eengemaakte CO2-markt; een Europees klimaataanpassingsplan; een kader voor sociale en rechtvaardige transitie; een gelijk speelveld voor energiebelasting; en een herziening van de energiebelastingrichtlijn.

De Deense sociaaldemocraat Dan Jørgensen krijgt de portefeuille Energie en Wonen. Hij wordt ook verantwoordelijk voor DG Energie. Enkele initiatieven die Jørgensen moet vormgeven, zijn: een Actieplan voor het betaalbare energieprijzen; het implementeren van het bestaande energieraamwerk voor 2030; het uitrollen van hernieuwbare energie en energieopslag; een Elektrificatie Actieplan; een investeringsstrategie voor schone energie; het eerlijker maken van energiebelastingen; en een Energiepakket voor Burgers.

Wonen

Wonen is een nieuwe post binnen de Europese Commissie, waarvoor geen DG bestaat. Daarom wordt er een nieuwe taskforce opgericht om Jørgensen te ondersteunen. De nieuwe Commissie geeft aan veel belang te hechten aan betaalbare woningen, specifiek in het kader van hoge energielasten die mensen ervaren.

Enkele initiatieven uit de opdrachtbrief zijn: een Europees plan voor betaalbare huizen; een Europese strategie voor de constructie van huizen; een Europees investeringsplatform voor betaalbare en duurzame huizen; het verdubbelen van de geplande investeringen in betaalbare huizen vanuit het cohesiebeleid; en het aanpakken van de staatssteunregels.

Cohesie

De kandidaat-EVP voor Cohesiebeleid en Hervormingen, is de extreemrechtse Italiaanse Raffaele Fitto. Hij zal het DG Regionaal en Stedelijk beleid onder zich krijgen, voor decentrale overheden een belangrijk DG. De nieuwe Commissie wil cohesiebeleid nadrukkelijker koppelen aan productiviteit, innovatie en concurrentievermogen. Hierbij refereert Von der Leyen in haar opdrachtbrief voor Fitto aan de weerbaarheid en duurzaamheid van de landbouw-, voedsel-, transport- en visserijsectoren.

Fitto heeft diverse taken in zijn mandaat, waaronder: het inzetten op een sterk en modern cohesiebeleid voor de geplande herziening in 2027; ervoor zorgen dat iedereen kan wonen op de plek die ze thuis noemen (“recht van wonen”), door verschillen in onderwijs, vaardigheden, transport en digitalisering tussen regio’s te verminderen; een nieuw Europees Bauhaus; een ambitieuze beleidsagenda voor steden; het verbeteren van de zichtbaarheid van EU-projecten; en meedenken over beleidsherzieningen, met het oog op een eventuele uitbreiding van de EU.

Landbouw en milieu

De Luxemburgse Christophe Hansen is de kandidaat-Eurocommissaris voor Landbouw en Voedsel. Hansen, een christendemocraat, krijgt de taak om de conclusies uit de onlangs gepresenteerde strategische dialoog over de toekomst van de landbouw om te zetten in wet- en regelgeving. Zo zal hij in de eerste honderd dagen na de start van de nieuwe Commissie een visie voor landbouw en voedsel presenteren. Verder ontfermt hij zich onder meer over: de herziening van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) in 2027; een eerlijk inkomen voor boeren; een nieuwe duurzaamheidsaanpak; een EU-breed benchmarking systeem; investeringen en innovatie in de landbouw; en een versterking van de Europese voedselsoevereiniteit.

De Europese Commissie heeft de afgelopen vijf jaar veel werk verzet op het gebied van milieuwetgeving. De komende periode richt de Commissie zich vooral op het uitvoeren en herzien van bestaand beleid, met oog op de haalbaarheid. De Zweedse Jessika Roswall, eveneens christendemocraat, is kandidaat-Eurocommissaris Milieu, Waterbestendigheid en een Concurrerende, Circulaire Economie en krijgt DG Milieu toebedeeld. Het is nieuw dat “water” expliciet in de titel van de milieuportefeuille wordt benoemd. Roswall’s belangrijkste taken zijn: een Europese strategie voor waterbestendigheid; een Circulaire Economiewet; implementatie van huidige milieuwetgeving; stimuleren van investeringen in natuurbeleid; en bijdragen aan het Klimaatadaptatieplan.

Mobiliteit

De post Duurzame Transport en Toerisme, gekoppeld aan het DG Mobiliteit en Transport, gaat naar kandidaat-Eurocommissaris Apostolos Tzitzikostas. De Griekse christendemocraat is een bekende: hij bekleedde afgelopen jaren het (vice-)voorzitterschap van het Europees Comité van de Regio’s.

Tzitzikostas zal zich voornamelijk bezig houden met: het toezien op de implementatie van het Trans-Europese Transportnetwerk (TEN-T); het versterken van de interne markt voor transport; een Eengemaakte, Digitale Boekings- en Ticketrichtlijn voor de Europese vervoerssector; een duurzaam transportinvesteringsplan; het uitrollen van een infrastructuur voor laadpalen; een EU Industrieplan voor de autosector; een strategie voor de industriële maritieme sector; een vervolg op de Europese Fietsverklaring; hyperloop technologieën; en een alomvattende EU Havenstrategie.

Vervolg

De kandidaat-Eurocommissarissen moeten eerst door middel van hoorzittingen goedkeuring krijgen van het Europees Parlement, voordat de nieuwe Europese Commissie van start kan gaan. In deze hoorzittingen worden de kandidaat-Eurocommissarissen bevraagd door Europarlementariërs. Mochten zij de hoorzittingen niet doorkomen, moeten lidstaten een nieuwe kandidaat-Eurocommissaris voordragen. In het verleden wees het Parlement altijd minstens één kandidaat af.

De Commissie had aanvankelijk een ingangsdatum van 1 november 2024 in gedachten, maar de kans dat het Parlement de hoorzittingen daarvoor al heeft kunnen inplannen en voltooien, lijkt klein. De verwachting is nu dat de eerste hoorzittingen in november van start gaan. Ervan uitgaande dat niet elke kandidaat-Eurocommissaris wordt goedgekeurd, is de verwachting dat de nieuwe Commissie niet eerder dan januari 2025 begint.

Kort nadat de nieuwe Commissie is begonnen, presenteert de Commissie het Europese Commissie Werkprogramma (ECWP). In het ECWP staan alle initiatieven die de Commissie in het komend kalenderjaar wil voorstellen. Dan kan het voorstellen van initiatieven beginnen.