Samenwerking in een nieuw Europa: het toekomstperspectief voor grensregio’s

Posted 16 september 2024

“Meer dan ooit, meer dan vorig jaar, is er werk aan de winkel.” Hiermee onderstreept Arthur van Dijk, HNP voorzitter, dat het in de nieuwe politieke werkelijkheid van de EU van groot belang is om samenwerking in de grensgebieden te blijven opzoeken en intensiveren, in plaats van grenzen te sluiten. Dit was de conclusie van het gezamenlijke evenement van het Huis van de Nederlandse Provincies (HNP) en het Instituut voor Transnationale en Euregionale grensoverschrijdende samenwerking en Mobiliteit (ITEM).

HNP/ITEM event

Op 11 september 2024 kwamen Europese politici, beleidsmakers, wetenschappers en andere belangstellenden bij elkaar om te discussiëren over het verschuivende politieke landschap na de recente verkiezingen in Nederland, Vlaanderen en de EU. De focus lag op de gevolgen van deze verkiezingen voor de grensregio’s, waar vooral het recente besluit van Duitsland om grenscontroles opnieuw in te voeren, uitgebreid werd bediscussieerd. Het evenement werd georganiseerd door het Huis van de Nederlandse Provincies (HNP) en het Instituut voor Transnationale en Euregionale grensoverschrijdende samenwerking en Mobiliteit (ITEM) en werd live uitgezonden op YouTube, waar het evenement terug te kijken is.

Kijk het evenement terug!

Duitsland sluit de grenzen?

Het evenement ging van start met een discussie over de tendens om opnieuw interne grenzen binnen de EU op te werpen, zowel in een figuurlijke, als letterlijke zin, vaak onder het mom van veiligheid en de dreiging van terrorisme. Het recente besluit van Duitsland om grenscontroles in te voeren en de interesse van het Nederlandse kabinet om hetzelfde te doen, werd niet goed ontvangen. Arthur van Dijk, voorzitter van het HNP en Commissaris van de Koning, stelt: “Als je op dit moment naar Duitsland kijkt, waar ze weer paspoortcontroles aan de grens invoeren, zijn dat twee stappen terug in plaats van twee stappen vooruit.”

Hoe zorgen we dan voor een veilige en krachtige EU, zonder afbreuk te doen aan grensregio’s? Volgens Frans Weekers, secretaris-generaal van de Benelux Unie, zijn er zeker alternatieven: “Maak gebruik van ‘flying squads’ en richt je alleen op die gebieden die gevoelig zijn voor criminaliteit, terrorisme of andere bedreigingen. Het opnieuw invoeren van grenscontroles zal namelijk onze logistiek en onze economie belemmeren en ervoor zorgen dat mensen en bedrijven er in de toekomst slechter vanaf komen. Ik kan me niet voorstellen dat politici in onze hoofdsteden zulke slechte resultaten willen bereiken.”

Regio versus grensregio

De uitslagen van diverse verkiezingen in Europa laten zien dat er meer aandacht voor de regio’s is. Dit vertaalt zich echter nog niet in meer aandacht voor grensregio’s, zoals het besluit van Duitsland laat zien. Ontwikkelingen waarbij (binnen)grenzen worden gebruikt als instrument, ondanks de negatieve consequenties voor mensen in grensregio’s, benadrukken het belang van ITEM om blijvend het belang van de grensregio’s te duiden.

Prof. dr. Anouk Bollen-Vandenboorn, directeur ITEM, waarschuwt: “We moeten daar voorzichtig mee zijn, omdat het de grensregio’s raakt. Als je alleen naar de grens kijkt als instrument, verwaarloos je de grensregio’s zelf.” Martin Unfried, onderzoeker bij ITEM, vervolgt: “Er is een behoefte om de binnengrenzen te bewaken. Uit ons onderzoek is gebleken dat dit meer een symbolisch politiek decor is, maar niet proportioneel of effectief.”

De rol van de EU

Toch is het zorgwekkend dat er vanaf 2027 mogelijk onvoldoende aandacht en structurele instrumenten bij de Europese Commissie beschikbaar zijn voor grensoverschrijdende samenwerking, met name aan de binnengrenzen van Europa. Zo moet nog maar blijken of het nieuwe cohesiebeleid ruimte inbouwt voor de grensregio’s. De vraag is hoe we dit thema beter op de agenda kunnen krijgen en wie hierin het voortouw moet nemen.

Karl-Heinz Lambert, voormalig voorzitter van het Duitstalige parlement in België, legt uit: “In de praktijk zijn regio’s binnen Europees beleid momenteel niet machtig genoeg. Het is van fundamenteel belang dat het Europees beleid rekening houdt met de realiteit ter plaatse.” Pim Mertens, onderzoeker bij ITEM, vervolgt: “De Europese gereedschapskist kan de huidige obstakels niet oplossen en heeft geen wettelijk mandaat. Na 2027 ligt alles open en zijn er veel uitdagingen, zoals het huidige politieke klimaat.”

Erwin Hoogland, gedeputeerde in de provincie Overijssel, nuanceert dit: “Ik ben nog steeds vrij optimistisch,” maar voegt toe: “Ik hoop echt dat we doorgaan op de ingeslagen weg om de samenwerking tussen de regio’s te verbeteren.” Het zou niet verstandig zijn om nu terug te schalen.

Middelen en instrumenten

Wat zou de EU vanaf 2027 dan moeten doen voor een sterke grensregio? Het antwoord ligt bij zowel middelen, als instrumenten. Dirk Gotink, Europarlementariër (NSC), haakt hierop in: “In de Europese begroting is slechts een heel klein bedrag gereserveerd voor grensregio’s. Op dit moment renationaliseren we onze investeringen. Maar de Europese meerwaarde zit in die regio’s. Daarom moet elke Europese euro geïnvesteerd worden in grensregio’s!”

Naast financiële middelen, ligt de nadruk op het bevorderen van grensoverschrijdende samenwerking. Het onlangs gestarte Schakelpunt Grensbelemmeringen Vlaanderen – Nederland wordt hierbij gezien als een goed voorbeeld. Carina van Cauter, gouverneur van Oost-Vlaanderen, beaamt: “De bereidheid tot samenwerking is net zo belangrijk als financiële steun,” refererend naar het Schakelpunt. “De havens van Gent en Zeeland hebben een mooie collaboratie, waarin de wil om samen te werken de reden is voor het succes.”

EU-instrumenten om zulke projecten te stimuleren, zijn in de maak. Zo deed de Commissie eind 2023 een voorstel voor een mechanisme om belemmeringen in een grensoverschrijdende context uit de weg te ruimen, nadat een eerdere poging in 2018 was gestrand. Raquel García Hermida-Van der Walle, Europarlementariër (D66), vraagt zich af waarom het zo lang duurt om het mechanisme goed te keuren: “Het mechanisme voor grensoverschrijdende samenwerking moet zo snel mogelijk worden toegepast. De Europese Commissie heeft al vastgesteld dat het niet alleen de wettelijke en administratieve belemmeringen zou verminderen, maar ook het BBP in grensregio’s met 2% zou laten groeien.”

Conclusies

In de afsluiting wordt nogmaals het belang van samenwerking tussen de (grens)regio’s en het gebruik van bestaande en nieuwe instrumenten benadrukt. Van Dijk: “De dialoog is noodzakelijk. We moeten ons richten op de lange termijn. Europa heeft een politieke agenda nodig die niet gericht is op het wat, maar op het hoe. De oplossingen zijn er, maar we hebben politici nodig die de nodige stappen zetten.”

Bollen is het daarmee eens: “Mijn ogen zijn gericht op de Europarlementariërs die hier vandaag aanwezig zijn. Zijn zij bereid om naar de grensregio’s te luisteren en actie te ondernemen? Zij kunnen grensregio’s op de politieke agenda zetten. Politieke bereidheid is essentieel”!

Meer weten? De uitkomsten van vandaag zullen ook worden meegenomen in de ITEM Jaarconferentie op 22 november in Gent. Meld u nu aan via deze link!