Plasticvervuiling tegengaan: EU stelt voorwaarden duurzame kunststoffen voor

Posted 5 december 2022

In Circulaire Economie, Regionale Economie

“Bio”-plastics worden gezien als een duurzaam alternatief voor normale kunststoffen. Toch eindigen ze nog vaak als zwerfafval en zijn een voorbeeld van greenwashing. Daarom komt de EU met een nieuwe benadering voor deze plastics. Wat voor impact heeft dit op decentrale overheden?

Circulaire Economie Pakket II

Minder verpakkingsafval, minder plasticvervuiling en minder broeikasgassen in de lucht. Op 30 november 2022 publiceerde de Europese Commissie het tweede pakket aan Europese voorstellen om de circulaire economie te bevorderen – het Circulaire Economie Pakket II. Het pakket bestaat uit drie voorstellen: een herziening om verpakkingsafval te voorkomen en hergebruik te bevorderen, een beleidskader voor biobased, biologisch afbreekbare en composteerbare kunststoffen en vrijwillig kader voor betrouwbare certificering van hoogwaardige koolstofverwijderingen. Op 30 maart 2022 werd het Circulaire Economie Pakket I gepresenteerd. De pakketten vormen samen de uitwerking van het Actieplan Circulaire Economie, een onderdeel van de Green Deal waarin de Commissie zich voorneemt de Europese consumptievoetafdruk te verkleinen en het circulair gebruik van producten en grondstoffen te verhogen.

In dit artikel wordt verder ingegaan op het nieuwe beleidskader inzake duurzame kunststoffen. Meer informatie over de andere twee voorstellen vindt u op de website van Kenniscentrum Europa Decentraal: de herziening inzake verpakkingsafval en het kader voor certificering van koolstofverwijderingen.

Beleidskader duurzame kunststoffen

Er moet meer duidelijkheid komen over welke kunststoffen écht milieuvriendelijk zijn en hoe deze moeten worden ontworpen, verwijderd en gerecycleerd. Daarom heeft de Europese Commissie een beleidskader voorgesteld om “bio”-kunststoffen (plastics) aan strengere voorwaarden te laten voldoen. Dergelijke plastics bieden een duurzaam alternatief voor normale plastics, omdat zij niet vervaardigd zijn uit fossiele brandstoffen. Echter, ze dragen alleen bij aan een vermindering van broeikasgassen, zwerfafval en plasticvervuiling als zij ook aan bepaalde voorwaarden voldoen, maar deze ontbreken momenteel. Veel duurzame kunststoffen eindigen alsnog als zwerfafval. Daarom is een nieuwe, systemische benadering voor zowel de publieke als private sector gewenst.

Met het voorstel wil de Commissie meer inzicht geven in welke materialen worden gebruikt voor duurzame plastics en hoe deze echte milieuvoordelen kunnen opleveren. Daarbij moet het voorstel de versnippering van de markt en van de regelgeving omtrent duurzame kunststoffen voorkomen. Als laatste hoopt de Commissie zo greenwashing te bestrijden: het fenomeen waarbij een product zich groener voordoet dan het daadwerkelijk is en zo de afnemers van het product misleidt. Een kunststof die als “biogebaseerd”, “biologisch afbreekbaar” of “composteerbaar” is geëtiketteerd, moet daarom gaan voldoen aan essentiële voorwaarden.

Biobased plastics

Voor biobased (biogebaseerde) plastics geldt dat de term alleen mag worden gebruikt als het exacte en meetbare aandeel biogebaseerde kunststoffen in het product wordt gespecificeerd, zodat consumenten weten hoeveel biomassa daadwerkelijk in het product is gebruikt. In de meeste gevallen vereist de productie van biomassa het gebruik van land, water, meststoffen en pesticiden. Daarom moet de gebruikte biomassa duurzaam worden gewonnen. Zo moeten producenten voorrang geven aan organisch afval en organische residuen. Het betrekken van deze kunststoffen moet daarnaast voldoen aan duurzaamheidscriteria voor bio-energie.

Biologisch afbreekbare plastics

Bij biologisch afbreekbare kunststoffen moet het met een etiket duidelijk worden gemaakt dat zij niet moeten worden weggegooid. Op dit etiket moet staan hoe lang het product nodig heeft om biologisch afgebroken te worden, onder welke omstandigheden en in welk milieu (bijvoorbeeld bodem of water). Producten die waarschijnlijk wél worden weggegooid, zoals producten onder de richtlijn inzake kunststoffen voor eenmalig gebruik, mogen niet “biologisch afbreekbaar” heten.

Bij biologisch afbreekbare kunststoffen moeten producenten hun investeringen uitsluitend toespitsen op toepassingen waarbij het gebruik van dergelijke kunststoffen echte milieuvoordelen oplevert. Biologisch afbreekbare kunststoffen hebben voordelen wanneer de volledige verwijdering, inzameling en recycling van conventionele kunststoffen niet haalbaar is. Ze moeten dus met voorzichtigheid worden benaderd en bij een beter alternatief, moet hiervoor worden gekozen.

Composteerbare plastics

Op industrieel composteerbare plastics moet worden aangegeven hoe de artikelen moeten worden verwijderd, zodat ze geen negatieve invloed hebben op de kwaliteit van de compost. Bij thuiscompostering is het moeilijker om volledige biologische afbraak van composteerbare kunststoffen te bereiken. Daarom mag dit alleen worden overwogen bij specifieke lokale omstandigheden, onder toezicht van de autoriteiten en op voorwaarde dat het gebruik van dergelijke kunststoffen een duidelijke toegevoegde waarde heeft.

Decentrale overheden

Ondanks inspanningen om de duurzaamheid en circulariteit van kunststoffen te vergroten, werd in Europa in 2020 slechts 14% van het plastic afval in eigen land gerecycled. De rest werd verbrand met energieterugwinning, gestort, bezaaid of geëxporteerd. Nederlandse (decentrale) overheden willen vanaf 2050 volledig circulair zijn. Decentrale overheden hebben een belangrijke regierol als aanjager van circulariteit en in het ondersteunen van het regionale bedrijfsleven, zoals bij de chemische en kunststoffenindustrie. Deze industrieën zouden met het voorstel (gedeeltelijk) kunnen overstappen van fossiele brandstoffen naar duurzaam gewonnen biomassa. Dit zou tevens de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen verminderen en de open strategische autonomie van de EU vergroten.

De Nederlandse provincies zijn erg ingenomen met het Circulaire Economie Pakket II, maar zien ook verbeterpunten. Daarom hebben ze gezamenlijk, namens het Huis van de Nederlandse Provincies (HNP) en het Interprovinciaal Overleg (IPO), een position paper geschreven. Hierin pleiten zij onder meer voor een Europees level playing field voor bedrijven. Daarbij zien de provincies dat recycleren alsnog energie-intensief is. Ook willen ze voorkomen dat consumenten met “bio”-labels op plastics alsnog verleid worden onnodig veel plastic te consumeren.

U leest het hele position paper hier.

Voor specifieke vragen kunt u contact opnemen met Mara Bubberman, dossierhouder Circulaire Economie in het Huis van de Nederlandse Provincies.