Europese wetgevers sluiten akkoord over vrij verkeer in tijden van crisis

Posted 12 februari 2024

Een nieuw EU-noodinstrument voor de interne markt moet ernstige verstoringen voor het vrije verkeer in crisistijd voorkomen. De EU-wetgevers kwamen tot een akkoord, waarin opvallend genoeg de maatregel om rekening te houden met de situatie van grensregio’s, is weggehaald.

Grensregio’s

De Europese lidstaten in de Raad van de EU en het Europees Parlement zijn akkoord met het nieuwe EU-noodinstrument, dat de EU in staat moet stellen beter en op gecoördineerde wijze in te spelen op plotselinge noodsituaties en de Europese eengemaakte markt moet beschermen. Het noodinstrument voorziet in de behoefte tot een gebalanceerd kader voor crisisbeheersing. Zo liet de COVID-19 pandemie zien wat voor schade unilaterale maatregelen voor het vrije verkeer van goederen, diensten en personen kunnen aanbrengen aan de eengemaakte, Europese markt. Het instrument bestaat uit grofweg drie onderdelen.

Allereerst draagt het voorstel nieuwe maatregelen voor om bedreigingen voor de eengemaakte markt aan te pakken. Dit moet voorkomen dat lidstaten de grenzen direct sluiten in een crisissituatie, maar dat ze gefaseerd en in samenspraak maatregelen uitrollen om de Europese markt te beschermen, zonder deze plat te leggen. Elke maatregel zal van beperkte duur zijn en moet worden opgeheven zodra de situatie dit toestaat. Opvallend aan het akkoord is dat de Raad en het Parlement de zinsnede hebben geschrapt waarin staat dat er bij elke maatregel rekening moet worden gehouden met de situatie van grensregio’s.

Als tweede komt er een structuur voor crisisgovernance van de eengemaakte markt. De Europese Commissie stelde aanvankelijk voor om een adviesgroep op te richten die de lidstaten adviseert in de plannings-, waakzaamheids- en noodfasen die een eventuele crisisrespons met zich meebrengt. De twee wetgevers willen hier een “raad voor noodsituaties en veerkracht op de interne markt” van maken. Deze raad heeft een sterkere adviesrol dan de voorgestelde adviesgroep. De lidstaten en het Parlement hebben daarnaast toegevoegd dat deze raad het effect van een crisis op de eengemaakte markt moet onderzoeken en bespreken, specifiek de situatie in de grensregio’s. In de raad zitten vertegenwoordigers van de Commissie, de lidstaten en het Parlement bijeen.

Als derde brengt het noodinstrument de laatste redmiddelen in kaart die zijn toegestaan bij noodsituaties. Deze mogen alleen worden ingezet in buitengewone omstandigheden en alleen wanneer de noodfase al is geactiveerd. Voor extra maatregelen die dan worden genomen, zijn tevens afzonderlijke activeringsstappen vereist.

COVID-19

Tijdens de COVID-19 pandemie werd pijnlijk duidelijk wat het effect was van het eenzijdig optreden van lidstaten met betrekking tot het vrije verkeer. In Nederlandse grensregio’s werd het zwaar gevoeld toen België eenzijdig de grenzen sloot. De Commissie erkent dit ook in de inleiding van het voorstel, waarin zij aangeeft dat sommige regio’s disproportioneel zwaar werden getroffen door het handelen tijdens de verschillende lockdowns, waaronder het eenzijdig sluiten van de interne grenzen. Vooral mensen die dagelijks de interne grenzen van de EU over moesten voor werk, familie, onderwijs of gezondheidszorg, hebben het zwaar gehad tijdens de pandemie. Met het noodinstrument hoopt de EU te voorkomen dat het sluiten van de interne grenzen nodig is.