Europese wetgevers sluiten akkoord op strengere luchtkwaliteitsnormen

Posted 26 februari 2024

Tegen 2030 moet de uitstoot van allerlei vervuilende stoffen worden gehalveerd en in 2050 moet luchtverontreiniging helemaal zijn teruggedrongen naar nul. De twee Europese wetgevers kwamen tot een akkoord over strengere luchtkwaliteitsnormen, maar willen meer flexibiliteit.

Akkoord luchtkwaliteit

De luchtvervuiling in de EU moet sterk worden teruggedrongen en daarom komt de EU met een richtlijn voor een “nulvervuilingspakket”, bedoeld om in 2050 de lucht vrij van verontreiniging te maken. De twee EU-wetgevers, de EU-lidstaten in de Raad van de EU en het Europees Parlement, kwamen tot een voorlopig akkoord. Dit moet nu nog formeel worden aangenomen, alvorens het van kracht is. Lidstaten hebben dan twee jaar om de richtlijn in nationale wetgeving om te zetten.

Als tussenstap in dit ambitieuze plan voor nulvervuiling, moeten lidstaten al in 2030 voldoen aan strengere grens- en streefwaarden voor vervuilende stoffen, zoals fijnstof, stikstofdioxide, zwaveldioxide, benzo(a)pyreen, arseen, lood en nikkel. Het Parlement was hier mee akkoord en stelde zelfs voor om het einddoel – geformuleerd als het voldoen aan de advieswaarden van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) uit 2021 – al te bereiken in 2035. De Raad wilde het jaar 2030 eveneens behouden, maar met de optie van verlenging tot 2040, wat een afzwakking zou zijn van het oorspronkelijke voorstel. Uiteindelijk kwamen de wetgevers tot een compromis met optie tot verlenging.

In principe staat de deadline van 2030, maar zijn er twee typen verlenging mogelijk:

Als de richtlijn niet kan worden nageleefd door bepaalde klimatologische of orografische omstandigheden, of omdat het alleen mogelijk is ten koste van bestaande huishoudelijke verwarmingssystemen, kan er tot uiterlijk 1 januari 2040 verlenging worden verleend.
Lidstaten moeten uiterlijk in 2028 routekaarten hebben voor luchtkwaliteit. Hierin stellen zij een prognose. Als uit deze prognose al blijkt dat de grenswaarden niet kunnen worden gehaald, kan er tot uiterlijk 1 januari 2035 verlenging worden verleend.

Als je uitstel krijgt als lidstaat, moet je de routekaart regelmatig bijwerken en verslag uitbrengen over de uitvoering hiervan. Ook moet je aantonen dat je grenswaarden zo min mogelijk overschrijdt.

Wat als je je niet aan de regels houdt?

Het niet naleven van de regels vormde een discussiepunt. Zo stelde de Commissie voor dat lidstaten die de grenswaarden overschrijden, verplicht luchtkwaliteitsplannen moesten opstellen. Het Parlement wilde dat dit sowieso verplicht werd voor alle lidstaten, maar de Raad vond dat niet.

Bij een overschrijding of een concreet overschrijdingsrisico, moeten lidstaten een luchtkwaliteitsplan opstellen voor de gebieden met een te hoge verontreinigingsgraad. Daarnaast moeten lidstaten ook met een kortetermijnactieplan komen om het onmiddellijke risico voor de menselijke gezondheid in te dammen in deze gebieden. Acties die hieruit kunnen volgen, zijn bijvoorbeeld het inperken van het verkeer of het onderbreken van bouwwerkzaamheden. Het overschrijden van de regels heeft daarmee mogelijk een impact op de ruimtelijke ordening, de woningbouw en de mobiliteit. Het is toegestaan om maatregelen uit de luchtkwaliteits- en kortetermijnplannen te versoepelen, als er plaatselijke geografische en meteorologische omstandigheden zijn die het erg moeilijk maken om te voldoen.

Verder bevat het voorstel bepalingen om de toegang naar de rechter te verzekeren, voor iedereen die hier belang bij heeft en de uitvoering van de richtlijn wilt aanvechten. Dit kan bijvoorbeeld een burger zijn die gezondheidsschade ondervindt, door het niet tijdig uitvoeren van de richtlijn. Ook ngo’s op het gebied van volksgezondheid en milieu vallen onder deze bepalingen.

Evaluatie

In het voorlopige akkoord staat opgenomen dat de Commissie de luchtkwaliteitsnormen uiterlijk in 2030 en daarna elke vijf jaar evalueert, om te zien of ze effectief en haalbaar zijn. Op basis van deze evaluaties, kan de Commissie eventueel de normen herzien, door bijvoorbeeld nieuwe verontreinigende stoffen op te nemen of de termijnen aan te passen.

Decentrale overheden

Luchtkwaliteit raakt aan de taken van decentrale overheden, die mede verantwoording dragen voor de monitoring en rapportering over de toestand van de luchtkwaliteit. Het Rijk, de provincies en de gemeenten streven er in het Schone Lucht Akkoord naar om in 2030 te voldoen aan de advieswaarden die de WHO in 2005 heeft gepubliceerd. Alleen door samen te werken, zijn de doelen te behalen. Sectoren op het gebied van onder andere milieu, onderzoek en innovatie, energie, mobiliteit en landbouw moeten een belangrijke bijdrage leveren aan de uitvoering van maatregelen. Dit vereist een grote inspanning van (decentrale) overheden om in samenspraak met alle relevante industrieën, stakeholders, bedrijven en burgers tot haalbare doch ambitieuze regels te komen.

Zo pleiten decentrale overheden al langer voor een ambitieus Europees bronbeleid om de uitstoot in Nederland en in het buitenland te laten dalen. Ongeveer de helft van de Nederlandse gezondheidseffecten door luchtverontreiniging wordt veroorzaakt door buitenlandse uitstoot. In december 2021 reageerden de Nederlandse provincies en gemeenten op de openbare raadpleging van de Commissie over de nieuwe luchtkwaliteitsnormen met een gezamenlijk position paper. Hierin benadrukten zij dat gunstige afspraken over bronmaatregelen van groot belang zijn.

Context

De WHO heeft in 2021 nieuwe advieswaarden voor de hoeveelheid stikstofdioxide en fijnstof in de lucht gepresenteerd, als update op de advieswaarden die de WHO in 2005 had gepubliceerd. Om aan deze nieuwe advieswaarden te voldoen, die een stuk strenger zijn dan de advieswaarden uit 2005, kwam de WHO met tussendoelen voor de advieswaarden. Deze tussendoelen zijn bedoeld om gefaseerd de advieswaarden uit 2021 te halen.

In oktober 2022 presenteerde de Europese Commissie het nulvervuilingspakket: een beleidspakket met drie nieuwe voorstellen om de vervuiling van het milieu in 2050 naar nul terug te dringen. Een van de voorstellen was de herziening van de huidige Richtlijn voor Europese luchtkwaliteitsnormen. In het voorstel van de Commissie op de richtlijn te herzien, pleit de Commissie ervoor om in 2030 aan de WHO-advieswaarden uit deze tussendoelen te voldoen. Uiteindelijk moet het nulvervuilingspakket de opstap zijn naar nulvervuiling in 2050.