Europese Green Deal: De weg naar klimaatneutraliteit

Posted 17 december 2019

Woensdag 11 december 2019 is de Europese Green Deal gepresenteerd. Hierin zet de Europese Commissie de strategie uiteen voor de verduurzaming van de Europese economie. Deze strategie raakt veel verschillende beleidsterreinen en zal grote invloed hebben op decentrale overheden. In dit artikel worden de voorgestelde plannen besproken die raken aan de decentrale praktijk.

Wim van de Donk overhandigt Frans Timmermans een brochure met best practices voor inzet provincies op de Europese Green Deal

De Green Deal mededeling

In de Green Deal mededeling worden de belangrijkste beleidsinitiatieven en maatregelen uiteengezet die moeten zorgen voor de verduurzaming van de Europese economie. In een bijlage van de mededeling geeft de Commissie een tijdpad weer van de onderliggende acties van de Green Deal.

Klimaat

De Green Deal is erop gericht om van Europa het eerste klimaatneutrale continent te maken. Een belangrijk onderdeel is het voorstel voor de eerste Europese klimaatwet die de Commissie wil introduceren in maart 2020. Hiermee wordt de doelstelling van klimaatneutraliteit in 2050 vastgelegd in Europese wet- en regelgeving. De klimaatwet moet er voor zorgen dat de Europese regels op alle beleidsterreinen bijdragen aan de klimaatneutraliteitsdoelstelling. Tevens zet de Commissie in op een ambitieuzere doelstelling op het gebied van de uitstoot van broeikasgassen voor 2030: een minimale reductie van 50 % en mogelijk zelfs 55 %. Verder komt de Commissie met een ambitieuze nieuwe strategie gericht op het klimaatbestendig maken van de EU. Op donderdag 12 december 2019 heeft de Europese Raad, met uitzondering van Polen, ingestemd met de klimaatneutraliteitsdoelstelling.

Een Europees klimaatpact

De Commissie heeft ook een Europees klimaatpact aangekondigd. Dit pact wordt gesloten met burgers en belanghebbenden om te zorgen dat de Green Deal draagvlak en uitwerking in de praktijk krijgt. De decentrale overheden worden betrokken om te zorgen dat het uit de Green Deal voortgekomen beleid effectief wordt geïmplementeerd. De stedelijke dimensie wordt hierbij expliciet genoemd. Het Burgemeestersconvenant van de EU is volgens de Commissie een belangrijke partij voor de verdere duurzame stedelijke ontwikkeling.

Schone, hernieuwbare energie

Met de Green Deal wil de Commissie er ook voor zorgen dat de Europese energiemarkt over gaat naar hernieuwbare energie, terwijl de afhankelijkheid van vervuilende grondstoffen zoals olie, steenkool en gas wordt afgebouwd. De Commissie zal bij de lidstaten nagaan of de energie- en klimaatplannen ambitieus genoeg zijn. Als dit niet het geval is, zal de Commissie de energiewetgeving herzien.

Circulaire economie

De Commissie erkent het belang van de transitie van een lineaire naar een circulaire economie en de rol van de industrie hierin. Hiervoor wordt in maart 2020 een Europese industriële strategie geïntroduceerd, die samen met een nieuw actieplan voor de circulaire economie deze transitie moet bewerkstelligen.

Actieplan voor de circulaire economie

In het actieplan wordt ingezet op beleid voor ‘duurzame producten’ gericht op circulair design, waarbij het voorkomen van afval en hergebruik van producten centraal staat. Dit beleid is gericht op productsectoren die veel kostbare grondstoffen verbruiken zoals voor textiel, bouwmaterialen, elektronica en plastic. De uitgebreide producentenverantwoordelijkheid wordt versterkt, er komen strengere voorwaarden op het gebied van duurzame verpakkingen en er volgt een wettelijk kader voor biologisch afbreekbare verpakkingen. Daarnaast kondigt de Commissie een voorstel aan voor een Europees model voor gescheiden afvalinzameling.

‘Boer tot bord’-strategie

Om de voedselketen te verduurzamen introduceert de Commissie de Farm to Fork-strategie. Deze strategie beoogt bij te dragen aan een eerlijk, gezond en milieuvriendelijk voedselsysteem . Naast bewustwording van de burger richt deze strategie zich op een drastische vermindering in het gebruik van chemische pesticiden, meststoffen en antibiotica. In haar position paper over de Green Deal, pleitte Nederland al eerder voor een aanpassing van de regelgeving voor kunstmest. De Commissie wil samenwerken met lidstaten en belanghebbenden om ervoor te zorgen dat de nationale landbouwplannen aansluiten op de ambities van de Green Deal en de Farm to Fork-strategie.

Duurzaam bouwen en renoveren van gebouwen

Gebouwen zijn verantwoordelijk voor 40% van de verbruikte energie, maar de renovatie van gebouwen gaat niet snel genoeg. Daarom wil de Commissie een golf van renovaties van openbare en particuliere gebouwen op gang brengen. Dit doet de Commissie door het handhaven van bestaande wetgeving gerelateerd aan de energieprestaties van gebouwen. In het kader van de Richtlijn energieprestaties van gebouwen begint de Commissie in 2020 met een onderzoek naar de nationale langetermijnplannen van lidstaten op het gebied van renovatiestrategieën. Daarnaast wordt er gekeken naar het betrekken van de uitstoot van gebouwen bij het Europese emissiehandelssysteem. Verder introduceert de Commissie een open platform om tot een nieuw initiatief inzake renovatie te komen in 2020, hierbij worden ook decentrale overheden betrokken.

Behoud en herstel van biodiversiteit

In de Green Deal wordt de presentatie van een Biodiversiteitsstrategie in maart 2020 aangekondigd. Deze strategie richt zich op een betere bescherming en eventuele uitbreiding van Natura-2000 gebieden. Het is mogelijk dat in dit kader ook gekeken wordt naar de Europese regels m.b.t. stikstof. Verder worden er door de Commissie voorstellen aangekondigd gericht op de vergroening van Europese steden.

‘Zero pollution’ actieplan

Ter bescherming van Europa’s burgers en ecosystemen is de Commissie voornemens een ‘zero pollution’-actieplan op te zetten om de lucht-, water-, en grondvervuiling terug te dringen. In dit kader zal de Commissie zich o.a. richten op het herstel van het grond- en oppervlaktewater, het bestrijden van de vervuiling van grote industriële installaties en het ondersteunen van lokale overheden in het zorgen voor schonere lucht.

Financiering van de Green Deal

Om de Green Deal plannen van de grond te krijgen voorziet de Commissie een omschakeling van investeringen. Zo kondigt de Commissie een ‘duurzaam Europees investeringsplan’ aan om duurzame projecten en investeringen te ondersteunen. Dit investeringsplan zal in de loop van de nieuwe Commissieperiode worden opgericht en tijdens de nieuwe MFK-periode worden uitgevoerd. Ook verwacht de Commissie tenminste 30% van het Invest EU-fonds te laten bijdragen aan het bevechten van klimaatverandering. Daarnaast streeft de Commissie ernaar 25% van de EU-begroting in te zetten voor klimaatmaatregelen.

Evaluatie van de staatsteunregels

De staatsteunregels, mede op het gebied van milieu en energie, zullen worden geëvalueerd. Vervolgens worden deze regels in 2021 herzien zodat de doelstellingen van de Green Deal worden weerspiegeld. Hiermee wordt bijgedragen aan de transitie naar klimaatneutraliteit, onder andere, door het vergemakkelijken van het uit faseren van de meest vervuilende fossiele brandstoffen en het verwijderen van marktbelemmeringen voor het gebruik van schone producten.

Groene publieke aanbesteding

Opdat het goede voorbeeld wordt gegeven aan burgers om ‘groene’ investeringen te maken, zal de Commissie voorstellen doen voor nadere wetgeving en richtsnoeren gericht op groene publieke aanbestedingen.

Just transition’ mechanisme

In 2020 wordt het Just Transition Mechanisme opgezet. Dit zal bestaan uit een nieuw fonds voor een eerlijke transitie van kwetsbare en achterlopende regio’s en sectoren. Met behulp van publieke en private middelen en onder leiding van de Europese investeringsbank hoopt de Europese Commissie op een investering van in totaal €100 miljard binnen de komende zeven jaar.

De rol van Horizon Europe

Omdat innovatie ten grondslag ligt aan de oplossingen voor klimaatverandering, zal Horizon Europe een belangrijke rol gaan spelen in het bevorderen van publieke en private investeringen. ‘Voor de implementatie van de Green Deal zal tenminste 35% van het Horizon Europe budget aan nieuwe oplossingen voor het klimaat worden besteed’, aldus de Commissie.

De vicevoorzitter van de Unie van Waterschappen, Dijkgraaf Hein Pieper van waterschap Rijn & IJssel is werkzaam als expert voor de Horizon Europe adviesraad voor klimaatverandering. In een interview met Europa decentraal pleitte hij voor meer kennisdeling op het gebied van bestuurlijke taken en een groter bewustzijn bij de bevolking en overheden. Dit wil de Commissie realiseren met vier Green Deal missies die klimaatbeschermende veranderingen en de betrokkenheid van burgers en regio’s teweeg moeten brengen.