Europa is het snelst opwarmende continent op aarde en dus komt de EU met een nieuwe strategie

Posted 18 maart 2024

In Duurzame & Gezonde Leefomgeving, Klimaat & Energie

Europa is het snelst opwarmende continent ter wereld en 2023 was het warmste jaar ooit gemeten. Tijd voor actie, aldus de Europese Commissie, die de toenemende klimaatrisico’s beter wil kunnen voorspellen, begrijpen en aanpakken. Desondanks kwam ze met een niet-wetgevende mededeling.

Klimaatrisico’s

De Europese Commissie heeft een nieuwe mededeling gepresenteerd over het beheer van klimaatrisico’s in Europa. Volgens de recent verschenen Europese klimaatrisicobeoordeling (EUCRA) van het Europees Milieuagentschap (EEA), gaat het niet goed met de aarde en zijn er 36 klimaatrisico’s die in volle vaart op Europa afkomen. Zo is Europa het snelst opwarmende continent op de wereld, aldus de EUCRA. De Commissie vond dat het hoog tijd was voor actie en kwam daarom met een nieuwe, niet-wetgevende strategie, die bestaat uit vier hoofdcategorieën van maatregelen:

Beter bestuur: de Commissie wil een nauwere samenwerking op het gebied van klimaatbestendigheid tussen nationale, regionale en lokale niveaus. Dit zorgt dat de verschillende bestuursniveaus risico’s en verantwoordelijkheden beter begrijpen en dat planning en uitvoering ook nauw op elkaar zijn afgestemd, waar dat nu nog wel eens ontbreekt.
Betere instrumenten: de Commissie wil bestaande instrumenten verbeteren en daarmee meer solide gegevens genereren, specifiek om regionale en lokale overheden te helpen zich voor te bereiden op de klimaatrisico’s. Het EEA zal hier ook een belangrijke rol in spelen. Beschikbare systemen worden geüpdatet en nieuwe wetgeving uit het afgelopen jaar moet hier ook aan bijdragen.
Benutten van structuurbeleid: de Commissie wil structuurmiddelen, bijvoorbeeld afkomstig uit het Europese cohesiebeleid of het EU-Solidariteitsfonds, inzetten om klimaatrisico’s te beheersen. Door de risico’s aan deze solidariteitsmechanismen te koppelen, kan er sneller worden ingegrepen. Capaciteiten op nationaal en Europees niveau raken namelijk oververhit.
Juiste voorwaarden voor financiering: de Commissie wil de budgettering van klimaatrisico’s mainstreamen in de nationale begrotingsprocessen en een tijdelijke reflectiegroep bijeenroepen over het mobiliseren van financiering voor klimaatveerkracht.

De Commissie maakt in het stuk veelvuldig een referentie aan de decentrale bestuursniveaus en competenties. Het idee dat een samenwerking en het partnerschapsbeginsel leidend zijn in het tegengaan van klimaatrisico’s, is voor decentrale overheden een belangrijke voorwaarde voor het bouwen aan een duurzame toekomst.

Opvallend is dat het cohesiebeleid wordt aangehaald in de context van crisisbeheersing, terwijl een groep deskundigen in opdracht van de Commissie eind februari hier duidelijke conclusies over presenteerde. Het inzetten van het cohesiebeleid als crisisinstrument, verhoogt de administratieve complexiteit van het cohesiebeleid en leidt ertoe dat het cohesiebeleid in toenemende mate wordt gezien als een ondersteunend mechanisme voor nationaal (crisis)beleid, in plaats van waarvoor het is bedoeld: een instrument voor de economische, sociale en territoriale samenhang van de Europese regio’s. Het cohesiebeleid moet zich primair richten op het mobiliseren van het (deels) onbenutte economische potentieel in de EU en is niet bedoeld of geschikt om een crisis te bestrijden.

Het cohesiebeleid moet daarentegen worden ingezet als een proactief instrument, dat helpt crises te voorkomen. Innovatie wordt gezien als een noodzakelijk onderdeel van het toekomstige cohesiebeleid, juist om grote uitdagingen het hoofd te bieden. Het rapport pleit voor duidelijke regels over het combineren van langetermijninvesteringen met flexibiliteit. Een voorbeeld hiervan is de huidige regel dat minimaal 30% van de cohesiemiddelen moeten worden besteed aan klimaatmaatregelen, om klimaatrisico’s te beperken en klimaatverandering tegen te gaan. De EU heeft een apart crisismechanisme nodig dat financiële middelen op nationaal niveau verstrekt, aldus de deskundigen. Dit laatste stelde het Europees Comité van de Regio’s al eerder voor in een advies.

Rapport voor klimaatrisicobeoordeling

Het EEA, een officieel EU-agentschap, heeft de allereerste Europese klimaatrisicobeoordeling (EUCRA) gepresenteerd en die liegt er niet om: Europa is het snelst opwarmende continent ter wereld en als gevolg daarvan, verandert het klimaat op hoog tempo. In het rapport benoemt de EEA vijf gebieden waar de opwarming van de aarde een effect op heeft: voedselvoorziening, volksgezondheid, ecosystemen, infrastructuur en economie en financiën. Aan de hand van deze gebieden is de EEA tot maar liefst 36 klimaatrisico’s gekomen, die van beperkt tot catastrofaal reiken.

Het EUCRA analyseert de regionale aspecten van klimaatverandering. Zo geeft het rapport aan dat Zuid-Europa, laaggelegen kustgebieden en ultraperifere EU-gebieden (zoals de Azoren) de grootste risico’s lopen in verband met klimaatverandering. Het EEA schaalt het handelingsperspectief voor laaggelegen kustgebieden op “dringende actie nodig”, met het risiconiveau op “catastrofaal”. Deze kustgebieden worden naast de reguliere klimaatrisico’s extra bedreigd door erosie, overstromingen en stortvloeden. Dit komt door de gecombineerde effecten van de zeespiegelstijging, stormvloeden en dijken als onderdeel van de kustinfrastructuur. Dit kent kritieke risico’s voor de gemeenschappen in deze regio’s, aldus het EUCRA.

Context: Waterbestendigheid

Heel lang stond de mededeling over klimaatrisico’s helemaal niet op de planning van de Commissie. Aanvankelijk zou de Commissie een initiatief voor waterbestendigheid presenteren, zoals ze hadden aangegeven bij de presentatie van hun werkprogramma voor 2024. Dit voorstel zou structurele investeringen behelzen om de toegang tot water te vergroten en waterschaarste tegen te gaan.

Echter, onder druk van de veranderende politieke wind in de EU, is dit initiatief van de agenda gehaald. In plaats daarvan werd de niet-wetgevende mededeling voor klimaatrisico’s gepresenteerd, die eigenlijk volledig leunt op al bestaande wet- en regelgeving en weinig nieuws brengt. Dit is de Commissie op kritiek komen te staan. Zo roepen vele Europese waterbedrijven de Commissie alsnog op om het initiatief te presenteren en uit voeren.

Daarnaast riep de Vlaamse klimaatminister Zuhal Demir op tot een Europese Blue Deal, met als doel om tot duurzaam watermanagement te komen. Het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) en het Europees Comité van Regio’s werken momenteel ook aan adviezen om op te roepen tot een EU Blue Deal. Het Comité van de Regio’s stemt aankomende 11 april over de EU Blue Deal in de eigen milieucommissie, waarna het advies in juni door de plenaire zitting van het Comité wordt behandeld.