EU-Mededeling om landbouwers te ondersteunen en voedselsystemen te versterken

Posted 28 maart 2022

In het licht van de oorlog in Oekraïne – ook wel de graanschuur van Europa genoemd – heeft de Europese Commissie een Mededeling gepubliceerd om landbouwers en consumenten in de EU te ondersteunen, de voedselsystemen te verduurzamen en de voedselzekerheid wereldwijd te verhogen.

Oorlog en stijgende grondstofprijzen

De Europese Commissie heeft de Mededeling “De voedselzekerheid waarborgen en de veerkracht van voedselsystemen versterken” gepubliceerd in reactie op de oorlog in Oekraïne. De oorlog heeft de grondstofprijzen flink opgejaagd, waardoor er zorgen zijn over (1) de kosten voor landbouwers en consumenten, (2) de veerkracht van de (Europese) voedselvoorzieningsketens en (3) de wereldwijde voedselzekerheid. De Commissie heeft daarom besloten een pakket aan maatregelen te presenteren die deze drie problemen moet opvangen.

Europese landbouwers en consumenten bijstaan

Door de oorlog in Oekraïne zijn de voedselprijzen flink gestegen, evenals de kosten voor onder meer energie en meststoffen. Daarbij is Europa een netto-importeur voor producten als voedereiwitten voor de veeteelt. Deze combinatie kan voor productieproblemen in de Europese landbouw zorgen, waardoor de voedselprijzen nog verder kunnen stijgen. Daarom presenteert de Commissie maatregelen om zowel de landbouwsector, als consumenten bij te staan.

Productieproblemen tegengaan

Om de landbouwsector te ondersteunen in hun rol als mondiale voedselleverancier, presenteert de Commissie de volgende maatregelen:

Een steunpakket van 500 miljoen euro, gericht op producenten die het zwaarst getroffen zijn door gevolgen van de oorlog in Oekraïne. Hiervan is 8 miljoen euro voor Nederland bedoeld. Dit zijn bijvoorbeeld landbouwers die zijn getroffen door hogere productiekosten (gas in de glastuinbouw, kunstmest- en veevoerprijzen) of handelsbeperkingen (sancties). Landbouwers die duurzaam produceren krijgen voorrang.
Meer voorschotten op directe betalingen aan landbouwers. Er komen vanaf 16 oktober 2022 ook areaalgebonden en diergebonden plattelandsontwikkelingsmaatregelen.
Specifieke vangnetmaatregelen voor de markt voor varkensvlees.
Een uitzonderlijke en tijdelijke toestemming om gewassen voor voedsel- en voederdoeleinden te telen op braakland. Zo wordt de productiecapaciteit van de EU vergroot. De volledige vergroeningsbetaling voor landbouwers wordt behouden. Dit geldt enkel voor 2022.
Tijdelijke flexibiliteit voor de bestaande invoervoorschriften voor diervoeders. Dit moet de druk op de voedermarkt verlichten.

Daarbij heeft de Commissie een voorstel ingediend voor een tijdelijk crisiskader, dat moet helpen bij het verlenen van staatssteun aan zwaar getroffen producentensectoren, zoals landbouwers, meststoffenproducenten en de visserijsector. Verder vraagt de Commissie lidstaten om maandelijks gegevens aan te leveren over de particuliere voorraden aan essentiële producten voor levensmiddelen en diervoeders.

Voedsel betaalbaar houden

Stijgende voedselprijzen zetten de betaalbaarheid van voedsel in de EU onder druk. Om consumenten hiertegen te beschermen, stelt de Commissie de volgende maatregelen voor:

Lidstaten kunnen verlaagde btw-tarieven invoeren en marktdeelnemers aanmoedigen kleinhandelsprijzen op een redelijk niveau te houden.
Het Fonds voor Europese hulp aan de meest behoeftigen (FEAD) kan worden gebruikt om voedselhulp en/of materiële basishulp aan de meest kwetsbaren te geven.
Het Europees mechanisme voor paraatheid en respons bij voedselzekerheidscrises (EFSCM) zal risico’s en zwakheden in de voedselvoorzieningsketen van de EU grondig in kaart brengen, aanbevelingen doen en passende, risicobeperkende maatregelen treffen.

Veerkrachtige en duurzame voedselsystemen

De huidige situatie laat volgens de Commissie meer dan ooit de noodzaak voor veerkrachtige en duurzame voedselsystemen zien. Gediversifieerde invoerbronnen en afzetmogelijkheden verminderen de afhankelijk van energie, energie-intensieve invoer en de invoer van diervoeder. De innovatieve transities die zijn opgenomen in de ‘Van boer tot bord’- en biodiversiteitsstrategie kunnen hier een grote rol in spelen. Innovatie draagt bij aan de duurzame verhoging van de voedselopbrengst, bijvoorbeeld met duurzame alternatieven voor chemische pesticiden. Er moet worden overgeschakeld naar efficiënter stikstofgebruik, groene ammoniak voor meststoffen en de valorisatie van biomassa. De Commissie besloot het nature protection package, met daarin een herziening van de Richtlijn inzake (chemische) Gewasbeschermingsmiddelen, uit te stellen naar later dit jaar.

Deze ontwikkelingen zijn voor Nederland van groot belang. Om de voedselsystemen te verduurzamen en versterken, roept de Commissie lidstaten op om gebruik te maken van alle instrumenten uit hun nationale, strategische plannen binnen het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Nationale en decentrale overheden hebben eind 2021 deze plannen opgesteld en ingediend. De Commissie geeft nu aan dat de situatie in Oekraïne er toe kan leiden dat deze plannen op sommige onderdelen worden aangepast, waarbij er meer focus op duurzaamheid komt te liggen. De Commissie zal nauw samenwerken met de lidstaten om de plannen te verbeteren.

Verder heeft Henk Staghouwer, minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, in de Raad van Ministers gepleit voor een versnelde ontwikkeling van een milieuvriendelijke kunstmestindustrie. Hierdoor wordt Europa minder afhankelijk van kunstmestimporten en daalt het gasverbruik. Dit voorstel kreeg veel steun van andere lidstaten. De Commissie gaat nu onderzoeken wat mogelijk is. Dit heeft mogelijk gevolgen voor de Nitraatrichtlijn.

Wereldwijde voedselzekerheid waarborgen

De Commissie wil voorop stellen dat er genoeg voedsel is in Europa. Toch zijn grote delen van de wereld erg afhankelijk van de graanproductie in Oekraïne, die het momenteel zwaar te verduren heeft door belegering en vernietiging van voedselopslagplaatsen. Hierdoor bestaan er zorgen over de voedselzekerheid in Oekraïne zelf, maar ook in Noord-Afrika en het Midden-Oosten. De EU is vastbesloten om als grootste agrovoedingsproducent ondersteuning te bieden en op korte en middellange termijn een voedselzekerheidsstrategie te ontwikkelen en uit te voeren. De Commissie wil ondervoeding voorkomen, onder meer met een hulpprogramma van 330 miljoen euro, internationale samenwerking rondom de verduurzaming van voedselsystemen en door tegen uitvoerbeperkingen te pleiten.

Vervolg

Het Europees Parlement en de Raad gaan zich nu buigen over deze voorstellen. Lidstaten zijn gevraagd om maatregelen te ontwerpen die bijdragen tot voedselzekerheid of die onevenwichtigheden op de markt aanpakken. Zij moeten uiterlijk 30 juni 2022 de Commissie op de hoogte stellen van maatregelen die zij zullen nemen, het beoogde effect en de criteria voor het verlenen van de steun.

Voor specifieke vragen kunt u contact opnemen met Ilse Buijs , dossierhouder Agrofood in het Huis van de Nederlandse Provincies.