EU-regeringsleiders presenteren kandidaat-voorzitter van de Europese Commissie en strategische agenda 2024-2029

Posted 1 juli 2024

In Agrofood, Circulaire Economie, Digitalisering, Duurzame & Gezonde Leefomgeving, Klimaat & Energie, Mobiliteit, Regionale Economie

De Europese regeringsleiders hebben de strategische EU-agenda voor de periode 2024-2029 gepresenteerd. Ursula von der Leyen is de kandidaat-voorzitter van de nieuwe Europese Commissie. Deze Commissie gaat zich inzetten voor een vrij, sterk en welvarend Europa.

Benoeming Von der Leyen

Op 27 juni 2024 zijn de 27 Europese regeringsleiders in de Europese Raad samengekomen om hun kandidaten voor verschillende Europese topfuncties te benoemen en de strategische EU-agenda voor 2024-2029, de leidraad voor de nieuwe Europese Commissie, officieel te presenteren. Elke vijf jaar, nadat de Europese Parlementsverkiezingen hebben plaatsgevonden, wordt een nieuwe Commissie gevormd en presenteren de EU-regeringsleiders hun visie voor de komende vijf jaar, op basis waarvan de Commissie een werkprogramma opstelt.

Ursula von der Leyen, de huidige voorzitter van de Commissie, is opnieuw voorgedragen. Daarmee is ze de beoogde kandidaat van de Europese lidstaten voor het ambt van voorzitter. Voordat ze officieel wordt herbenoemd, moet de meerderheid van het Europees Parlement haar benoeming goedkeuren. De politieke fracties van de christendemocraten, de sociaaldemocraten en de liberalen vormen momenteel een nipte meerderheid in het Parlement en hebben toegezegd Von der Leyens kandidatuur te steunen. Echter, omdat de marge klein is en fractiediscipline in het Parlement minder sterk is dan in bijvoorbeeld de Nederlandse Tweede Kamer, is een meerderheid geen gegeven.

Naar verwacht zal het Parlement tussen 16 en 19 juli 2024, de eerste plenaire vergadering van het Parlement in de nieuwe samenstelling sinds de verkiezingen, stemmen over de benoeming. Als de verwachting is dat er geen meerderheid kan worden gevormd, wordt de benoeming verschoven naar de plenaire vergadering van 16 tot en met 19 september 2024.

Naast de Commissievoorzitter, hebben de EU-regeringsleiders ook de nieuwe voorzitter van de Europese Raad en de nieuwe hoge vertegenwoordiger van de EU voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid (ook wel “EU-buitenlandchef” genoemd) voorgedragen. Dat zijn respectievelijk António Costa, de voormalige premier van Portugal, en Kaja Kallas, de huidige premier van Estland. Zij vervangen daarmee Charles Michel en Joseph Borrell, die de afgelopen vijf jaar deze functies bekleedden. Kallas haar benoeming moet net als die van Von der Leyen goedgekeurd worden door het Parlement. Costa niet, hij wordt op 1 december 2024 geïnstalleerd als de nieuwe voorzitter van de Europese Raad.

Strategische EU-agenda

De Europese Raad heeft de definitieve strategische EU-agenda voor 2024-2029 gepresenteerd. Deze agenda vormt het basisdocument voor de nieuwe Europese Commissie. De strategische EU-agenda voor 2019-2024 stond in het teken van de dubbele transitie: digitalisering en vergroening.

Alhoewel deze dubbele transitie belangrijk blijft, slaan de EU-regeringsleiders duidelijk een andere toon aan. De oorlogen in Oekraïne en Gaza laten Europa niet onaangetast. De geopolitieke situatie is een stuk minder gunstig dan vijf jaar geleden: Rusland is niet langer een samenwerkingspartner en de EU is in toenemende mate voorzichtig in de (handels-)relaties met de VS en China. De strategische agenda voor 2024-2027 heeft daarom drie belangrijke prioriteiten:

Een vrij en democratisch Europa.
Een sterk en veilig Europa.
Een welvarend en concurrerend Europa.

Wat zijn de belangrijke onderdelen voor decentrale overheden?

Concurrentievermogen

De volgende Commissie moet een nieuwe Europese deal voor het concurrentievermogen presenteren. De Europese Raad kwam al in april 2024 met uitgewerkte aanbevelingen voor een dergelijke deal. Deze deal moet de EU in staat stellen krachtiger te handelen op het wereldtoneel, de Europese welvaart en het leiderschap mondiaal te waarborgen en de eigen strategische autonomie te versterken. Er zijn negen “essentiële aanjagers” waar de Commissie werk van moet maken:

Eengemaakte markt – Het vrije verkeer op de Europese markt moet geen belemmeringen meer kennen. Grensoverschrijdende dienstverlening, zoals het verkeer van essentiële goederen als geneesmiddelen, moet worden verbeterd. De onderlinge vervoersverbindingen en de Europese mobiliteit moet worden versterkt. Kwaliteitsverschillen in levensmiddelen moeten worden aangepakt. In juni 2025 moet er een nieuwe strategie komen voor een gemoderniseerde, eengemaakte markt, met speciale aandacht voor het mkb en start-ups.
Kapitaalmarktunie – Werk maken van geïntegreerde Europese kapitaalmarkten. De financiële geletterdheid van burgers moet omhoog en administratieve lasten voor financiële markten moeten omlaag. Scale-ups moeten betere toegang krijgen tot financierings- en uitstapmogelijkheden en voorwaarden om te investeren in eigen vermogen moeten beter.
Industrie – Er moet doeltreffend EU-industriebeleid worden ontwikkeld. Dit beleid moet onder meer de industrie koolstofvrij maken met behoud van het concurrentievermogen; leiden tot de ontwikkeling van meer digitale en schone technologieën; de strategische toeleveringsketens diversifiëren; en de defensiebasis van Europa versterken. Zo wil de EU een eigen capaciteit opbouwen in diverse belangrijke technologieën en sectoren, zoals AI, halfgeleiders, biotechnologieën, kwantumtechnologieën en mobiliteit.
Onderzoek en innovatie – Wetenschap bevordert een innovatievriendelijk klimaat, door innovatieve producten sneller op grote schaal op de markt te brengen. De investeringen in onderzoek en innovatie moeten daarom omhoog.
Klimaat en energie – Om Europese energiesoevereiniteit en klimaatneutraliteit te realiseren, moet er een echte energie-unie komen. Hiervoor moeten alle nettonul- en koolstofarme oplossingen worden gebruikt. Verder vergt dit een grootschalige uitrol van en investeringen in elektriciteitsnetten en -opslag.
Digitalisering – De EU moet investeren in 5G en 6G. Grensoverschrijdende problemen voor de mobiele netwerksector moeten worden weggenomen. Vernieuwende technologieën, zoals AI, moeten verder worden ontwikkeld.
Sociaal beleid – De arbeidsmarkt moet sterker en toekomstbestendiger worden, door om- en bijscholing, een leven lang leren, het aanpakken van arbeids- en vaardighedentekorten en in te zetten op arbeidsparticipatie en gelijke kansen.
Handel – Een ambitieus en duurzaam EU-handelsbeleid, dat de belangen van de EU verdedigt, inzet op goede en betrouwbare toeleveringsketens en een gelijk speelveld waarborgt.
Regelgeving – Regels moeten rechtszekerheid bieden en voorspelbaar en coherent zijn. Rapportageverplichtingen moeten worden gestroomlijnd, rapportage moet met minstens 25% worden verminderd en vergunningsverleningsprocedures moeten makkelijker.
Landbouw – De voedselzekerheid en de strategische autonomie zijn afhankelijk van een sterke en duurzame landbouwsector en dus moet het beleid stabiel en voorspelbaar zijn. Administratieve lasten moeten omlaag, de positie van landbouwers in de voedselvoorzieningsketen moet verbeteren en er moeten meer tarieven worden opgelegd voor de invoer van Russische en Belarussische producten.

Deze negen essentiële aanjagers raken aan de competenties van decentrale overheden en de dagelijkse praktijk in provincies en gemeenten. Het is daarom van belang om samen met decentrale overheden de nieuwe deal voor het concurrentievermogen vorm te geven. De dubbele transitie is in mindere mate een afzonderlijke prioriteit: klimaatverandering tegengaan en digitalisering stimuleren zijn daarentegen onderdeel van het versterken van het concurrentievermogen.

Om het gesprek richting de nieuwe Europese Commissieperiode en de daaraan voorafgaande strategische EU-agenda te faciliteren, heeft het Huis van de Nederlandse Provincies een gezamenlijke lobbybrochure op 11 maart 2024 gepresenteerd, genaamd “Op weg naar de toekomst!” Hierin staan belangrijke aanbevelingen die een dergelijke deal kunnen helpen vormgeven.

Water

De strategische agenda benoemt dat het belangrijk is om de bescherming van de natuur en ecosystemen door te zetten, specifiek de weerstand van Europese wateren. Voor decentrale overheden is dit een belangrijk punt, dat raakt aan de aanbevelingen van het Europees Comité van de Regio’s uit de 161^e plenaire vergadering. Het Comité heeft tijdens deze vergadering twee adviezen aangenomen om tot een EU Blue Deal te komen. Het Comité pleit voor een alomvattende Europese waterstrategie, met een sterke nadruk op multilevel governance en grensoverschrijdende samenwerking, vooral in stroomgebieden.

Defensie

Om de veiligheid van de EU te waarborgen, wil de Europese Raad dat de defensie-uitgaven van de EU aanzienlijk omhoog gaan. Dit geld moet ten goede komen aan de Europese technologische en industriële defensiebasis. Daarbij moedigen de regeringsleiders een beter geïntegreerde Europese defensiemarkt aan, waarbij gezamenlijke aanbestedingen mogelijk zijn.

Een deel van deze investeringen zal naar het bestrijden van cyber- en hybride oorlogvoering gaan, evenals het beschermen van de kritieke infrastructuur. Het is mogelijk dat dit effect heeft op de digitale infrastructuur van decentrale overheden.

Hervormingen

Daarnaast gaat de EU zich klaarmaken voor een uitbreiding van landen zoals Oekraïne, die momenteel kandidaat-lidstaat zijn. Om de EU klaar te stomen voor een mogelijke, toekomstige uitbreiding, moeten er interne hervormingen worden doorgevoerd.

De Europese Raad verzoekt de Commissie uiterlijk in het voorjaar van 2025 met diepgaande beleidsevaluaties te komen voor deze interne hervormingen op vier gebieden: waarden; beleid; begroting en governance.

De eventuele (verdrags-)wijzigingen die hieruit voort kunnen komen, kunnen impact hebben op de verdeling van Europese subsidies, de mate en manier van inspraak van (decentrale) overheden en inhoudelijke vormgeving van Europees beleid. Deze interne hervormingen hebben daarmee mogelijk een grote impact op decentrale overheden.