De Europese Commissie presenteert nieuwe bodemmonitoringsrichtlijn

Posted 10 juli 2023

De langverwachte Europese bodemmonitoringsrichtlijn is gepresenteerd. Zo’n 60% tot 70% van alle bodems is ongezond, aldus de Commissie. Daarom worden de bodem overal in de EU onderworpen aan een monitoringskader, maatregelen voor duurzaam bodembeheer en een verontreinigingsaanpak.

Europese bodemmonitoringsrichtlijn

Na lang wachten, heeft de Europese Commissie de nieuwe, Europese bodemmonitoringsrichtlijn gepresenteerd. Het uiteindelijke doel van richtlijn is om tegen 2050 een gezonde bodem in de EU te realiseren, in lijn met de ambitie om tegen 2050 alle verontreiniging tot nul terug te dringen. De richtlijn is van toepassing op de bodem overal in de EU. Het voorstel gaat nu richting het Europees Parlement en de Raad van de EU ter goedkeuring.

De Nederlandse provincies gaven in het najaar van 2022 input aan de Europese Commissie op een nieuwe bodemgezondheidswet. Hierin juichen ze enerzijds het idee van een EU-brede bodemgezondheidswet toe en erkennen ze dat een Europese, bodem-brede benadering van beleid, kennisuitwisseling en informatieharmonisatie kansen met zich meebrengt. Anderzijds uiten de provincies ook zorgen over de haalbaarheid en uitvoerbaarheid van een dergelijke wet, aangezien de Nederlandse bodem sterk vervuild is. Een gebrek aan een duidelijk handelingsperspectief kan leiden tot grote problemen, zoals met de stikstofwetgeving, of zorgen voor de toekomst, zoals met de Kaderrichtlijn Water. De koepels van de provincies, gemeenten en waterschappen werken momenteel aan een gezamenlijk impactanalyse, om zo de gevolgen van de richtlijn voor de decentrale overheden verder in kaart te brengen. Deze analyse wordt in de tweede helft van augustus verwacht.

Wat direct opvalt bij de analyse van de nieuwe bodemmonitoringsrichtlijn, is dat er geen juridisch bindende doelstellingen in het voorstel staan. Er worden geen doelen in de vorm van percentages met een tijdspad voorgesteld. Ook zijn er geen sancties verbonden aan de richtlijn. Daarnaast komt er geen extra financiering beschikbaar voor de uitvoering van de richtlijn. Overheden zullen gebruik moeten maken van bestaande middelen, waaronder de Europese fondsen en programma’s.

Het voorstel richt zich op drie onderdelen: monitoring en beoordeling van de bodemgezondheid; duurzaam bodembeheer; en verontreinigde gebieden.

Monitoring en beoordeling bodemgezondheid

Lidstaten moeten een monitoringskader opstellen om ervoor te zorgen dat er regelmatig en accuraat monitoring van de bodemgezondheid plaatsvindt. Een bodem is gezond, als het voldoet aan de waarden die de Europese Commissie heeft opgesteld. Zo wordt er onder meer beoordeeld op verzilting; bodemerosie; het verlies van organische koolstof; het vermogen van de bodem om water vast te houden en vele andere parameters.

Monitoring vindt plaats op het niveau van bodemdistricten. Deze bodemdistricten worden door de lidstaten zelf vastgesteld. Dit moet minimaal op NUTS 1-niveau gebeuren (Noord-Nederland, Oost-Nederland, West-Nederland en Zuid-Nederland), maar dit kan ook op een ander niveau. Zo kunnen lidstaten er voor kiezen de bodemdistricten op NUTS 2-niveau (provincies) of NUTS 3-niveau (regio’s) vast te stellen, of zelfs per natuurgebied of per hectare. In dit geval komt de verantwoordelijkheid voor de monitoring en uitvoering van deze richtlijn naar verwachting bij de decentrale overheden te liggen.

De European Environment Agency (EEA) zal, twee jaar na inwerkingtreding van de richtlijn, een digitaal bodemgezondheidsportal oprichten.

Duurzaam bodembeheer

Vier jaar na de inwerkingtreding van de richtlijn – wanneer het Parlement en de Raad de wet officieel hebben aangenomen – wil de Commissie dat de lidstaten maatregelen nemen voor duurzaam bodembeheer, die geleidelijk op alle beheerde bodems worden toegepast. Daarnaast moeten lidstaten praktijken die negatief zijn voor de bodemgezondheid, identificeren en voorkomen dat deze blijvend worden uitgevoerd. Verder moeten lidstaten ervoor zorgen dat er geen bodemcapaciteit verloren gaat door “ruimtebeslag”: het leveren van meerdere ecosysteemdiensten – zoals de voedselproductie – op een bodem. Eventueel verlies van capaciteit door ruimtebeslag moeten lidstaten zoveel mogelijk compenseren.

Verontreinigde gebieden

Lidstaten moeten de risico’s van (potentieel) verontreinigde gebieden voor de gezondheid van mens en milieu beheersen tot een acceptabel niveau. Hierbij zijn de ecologische, sociale en economische gevolgen van bodemverontreiniging leidend. Uiterlijk vier jaar na de inwerkingtreding van de richtlijn moeten lidstaten een aanpak vaststellen om potentieel verontreinigde gebieden te identificeren; mogelijk verontreinigde locaties te onderzoeken; en verontreinigde plekken te beheren.

Raadpleging

De Europese Commissie heeft gelijktijdig met de publicatie een raadpleging geopend over de nieuwe bodemmonitoringsrichtlijn. Belanghebbenden, waaronder decentrale overheden, kunnen tot en met 4 september 2023 hun input leveren op het voorstel.

U kunt op de raadpleging reageren via deze website.

Europese Bodemstrategie

De nieuwe Europese bodemgezondheidswet is onderdeel van de bredere Europese Bodemstrategie uit 2021, die ernaar streeft dat tegen 2030 maar liefst 75% van de bodem in Europa gezond is en in 2050, de bodemverontreiniging tot nul is teruggebracht.

Wetenschappelijk bewijs laat zien dat ongeveer 60 tot 70% van de bodems in de EU momenteel in ongezonde toestand verkeert. Voor de Commissie is dit een duidelijk signaal om verdere verontreiniging te voorkomen en de vervuilde bodems te herstellen. De kosten van deze bodemaantasting worden voor de EU geraamd op meer dan 50 miljard euro per jaar.

De Commissie wil met de bodemmonitoringsrichtlijn de Europese bodem dezelfde beschermde status geven als water en lucht. Daarnaast wordt bodem gezien als het ontbrekende puzzelstukje in de wetgeving die onder de Europese Green Deal valt.

Voor overige vragen, kunt u terecht bij de HNP-vertegenwoordiger van uw provincie.