Cohesiebeleid in beweging: Europese Commissie stelt herprogrammering voor om nieuwe EU-prioriteiten te stimuleren
Op 1 april heeft de Europese Commissie een voorstel gepresenteerd om het Europese cohesiebeleid tussentijds te moderniseren. Doel: de beschikbare middelen uit de programmaperiode 2021–2027 strategisch inzetten voor de actuele prioriteiten van de EU. De herprogrammering, die lidstaten op vrijwillige basis kunnen doorvoeren, moet bijdragen aan een snellere en doelgerichtere besteding van de middelen.
Waarom deze stap?
De noodzaak is hoog, stelt de Commissie. Terwijl het nieuwe Meerjarig Financieel Kader (MFK) pas in 2028 van start gaat, vraagt de actualiteit – van spanningen aan de oostgrens tot de woningnood en de energietransitie – nú om actie.
Tegelijkertijd hebben veel programma’s door een trage opstart pas in 2023 echt vorm gekregen. Dat maakt dit een uitgelezen moment om met de zogeheten mid-term review nieuwe accenten te leggen.
Nieuwe prioriteiten binnen bestaande kaders
De Commissie wil de bestaande verordeningen voor het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO), het Fonds voor een Rechtvaardige Transitie (JTF) en binnenkort ook het Europees Sociaal Fonds Plus (ESF+) aanpassen. In totaal komen zes nieuwe investeringsdoelen naar voren:
- Versterking van concurrentiekracht en innovatie
- Defensie en veiligheid
- Ondersteuning van regio’s aan de oostgrens van de EU
- Betaalbare huisvesting
- Verhoogde waterweerbaarheid
- Versnelling van de energietransitie
Drie thema’s – defensie & veiligheid, betaalbare huisvesting en waterweerbaarheid – krijgen voor het eerst een expliciete plek binnen het cohesiebeleid. Daarnaast biedt het voorstel meer ruimte voor grote ondernemingen, met als doel de technologische capaciteit in de EU te versterken via onder andere het STEP-instrument (Strategic Technologies for Europe Platform).
Financiële stimulansen: tot 100% cofinanciering
Voor nieuwe prioriteiten geldt een cofinancieringspercentage van 100%, wat betekent dat de EU volledig bijdraagt aan de financiering van deze projecten. Daarnaast wordt er een hogere voorfinanciering verstrekt (tot 30%, in plaats van de huidige 0,5% per jaar).
Lidstaten kunnen programma’s met een jaar verlengen, mits zij minimaal 15% van hun middelen her-alloceren naar de nieuwe prioriteiten. Als beheersautoriteiten hiervan gebruik willen maken, vereist dat een aanvraag voor herprogrammering door de lidstaat.
Aanvullende voorstellen en koppelingen met ander EU-beleid
Een ander belangrijk aspect van het voorstel is de focus op administratieve vereenvoudiging en het versterken van de capaciteit om de uitvoering van programma’s te versnellen. Daarnaast wordt lidstaten gevraagd om projecten uit de Herstel- en Veerkrachtfaciliteit (RRF) te identificeren die de deadline van 2026 niet halen – deze kunnen mogelijk verder worden gefinancierd binnen het cohesiebeleid.
Lidstaten krijgen bovendien de optie om middelen uit cohesieprogramma’s over te hevelen naar centraal beheerde EU-programma’s op het gebied van defensie en veiligheid.
Relevantie voor regio’s
De herprogrammering is vooral relevant voor regio’s en lidstaten die nog minimaal 15% aan EFRO-middelen beschikbaar hebben. Uit eerdere herprioriteringsrondes – zoals bij corona en migratie – blijkt echter dat veel beheersautoriteiten die ruimte momenteel niet meer hebben.
Hoe nu verder?
Het voorstel is met name relevant voor regio’s of lidstaten die nog minimaal 15% van hun EFRO-middelen over hebben. Nederland zal het voorstel bestuderen en heeft al aangegeven dat het sommige aspecten te vergaand vindt. De geboden flexibiliteit voor defensie en energietransitie wordt positief ontvangen, maar de toevoeging van nieuwe prioriteiten voor betaalbare huisvesting en waterbestendigheid roept vragen op.
De hoge voorfinanciering en het 100% cofinancieringspercentage kunnen als disproportioneel worden gezien, wat invloed zou kunnen hebben op de nationale uitvoering en prikkels.
Voor de zomer komt de Commissie met een handreiking over de reikwijdte van administratieve vereenvoudiging en wordt ook de aangepaste ESF+-verordening verwacht. Na officiële goedkeuring hebben lidstaten twee maanden de tijd om voorstellen voor herprogrammering in te dienen
Door:
Leah Corsmit, Huis van de Nederlandse Provincies.
Bronnen:
A modernised Cohesion policy: The mid-term review – Publicatie Europese Commissie
