Extra drie miljard voor strategische autonomie, als het aan het Europees Parlement ligt

Posted 20 oktober 2023

Het Europees Parlement heeft een akkoord bereikt over het STEP-platform voor de Europese strategische autonomie. Als het aan het Parlement ligt, komt er zeker 13 miljard euro vrij om . Dat is 3 miljard euro meer dan het voorstel van de Europese Commissie.

STEP-platform

Het Europees Parlement heeft een akkoord bereikt over het Europese Commissievoorstel voor een “platform strategische technologieën voor Europa” (STEP), bedoeld om het Europese leiderschap op het gebied van strategische technologieën te versterken. STEP moet bijdragen aan het versterken van de waardeketen voor kritieke technologieën, het ondersteunen van investeringen in deze technologieën, het weerbaarder maken van de Europese industrie en het tegengaan van tekorten op de arbeidsmarkt binnen kritieke sectoren.

Nu het Parlement tot een akkoord is gekomen, moeten de lidstaten in de Raad van de EU hun positie bepalen. Daarna beginnen de onderhandelingen, alvorens het voorstel van kracht kan worden.

Nieuwe investeringsgronden

Het STEP-platform maakt gebruikt van het investeringsfonds InvestEU, het onderzoeks- en onderwijsfonds Horizon Europe, het Europese Innovatiefonds en andere EU-fondsen. De Commissie wil hiervoor een extra 10 miljard euro vrij maken in haar herziening van de Europese begroting, maar volgens het Parlement moet dat dit worden verhoogd naar 13 miljard euro.

Projecten op het gebied van hernieuwbare energie, micro-elektronica, kritieke grondstoffen, kunstmatige intelligentie, deep tech en andere digitale technologieën komen met het STEP-voorstel eerder én makkelijker in aanmerking voor financiering onder bestaande EU-instrumenten, zoals de Europese structuurfondsen. Concreet komen grote ondernemingen nu ook in aanmerking voor financiering, waar dat eerst niet mogelijk was, als zij gevestigd zijn in:

minder ontwikkelde regio’s – met een bruto binnenlands product (bbp) onder de 75% van het EU-gemiddelde;
of transitieregio’s – met een bbp tussen de 75% en 90% van het EU-gemiddelde – zoals de provincies Friesland, Drenthe en Flevoland.

Het Europees Comité van de Regio’s is te spreken over de voorgestelde plannen, maar vreest dat het STEP-voorstel leidt tot een centralisatie van de EU fondsen, waaronder de structuurfondsen. Dit zou tegen het principe van het Europees cohesiebeleid ingaan en mogelijk tot meer bureaucratie leiden. Het besluit om financiële middelen opnieuw toe te wijzen, blijft aan de beheersautoriteiten.

Investeringen genereren

Het STEP-platform introduceert een Soevereiniteitsportaal en een Soevereiniteitszegel. Het portaal moet projecten en bedrijven de weg wijzen naar de investeringskansen binnen de bestaande Europese fondsen. Hoogwaardige projecten, die een grote bijdrage leveren aan de STEP-doelen, kunnen een Soevereiniteitszegel krijgen, waardoor ze extra opvallen binnen het portaal en daarmee zichtbaar zijn voor publieke en private investeerders.

De Commissie verwacht dat de extra financiering voor Europese fondsen, de oprichting van het STEP en de nieuwe investeringsgronden bijna 160 miljard euro aan extra private investeringen in belangrijke, strategische sectoren in Europa teweeg brengen.

Soevereiniteitsfonds

Het STEP-platform is wat ooit een nieuw Europees Soevereiniteitsfonds had moeten zijn. In februari 2023 presenteerde de Commissie het “Green Deal Industrial Plan”, een plan om de industrie te vergroenen en de concurrentiepositie van Europa te verstevigen. Hierin gaf de Commissie aan het voornemen te hebben om in de zomer van 2023 met een Europees Soevereiniteitsfonds te komen. Dit kwam er uiteindelijk niet, maar in plaats daarvan is het STEP-platform gepresenteerd.

Enkele lidstaten, waaronder Nederland, uitten eerder de zorg dat staatssteun voor massaproductie en commerciële activiteiten kan leiden tot aanzienlijke negatieve effecten, waaronder de versnippering van de interne markt, een schadelijke subsidiewedloop en de verzwakking van regionale ontwikkeling. De financiering van een Europees Soevereiniteitsfonds vormt een struikelblok en leidt mogelijk tot een discussie over gezamenlijke EU-leningen.

Het Parlement benadrukt echter het gevaar van ongecoördineerde staatssteunregelingen en is pleitbezorger van het nieuw op te richten fonds. Hieraan voegt het Parlement toe dat staatssteunregels weliswaar flexibel, maar gericht, tijdelijk, proportioneel en consistent met Europese beleidsdoelen moeten zijn. Europarlementariërs pleiten er in het akkoord voor dat het STEP-platform moet dienen als opstap naar een daadwerkelijk Europees Soevereiniteitsfonds in de volgende langetermijnbegroting van de EU, na 2027.

Strategische autonomie

Al ruim een jaar staat strategische autonomie hoog op de agenda van de EU. De Commissie heeft in 2023 meerdere wetsvoorstellen gedaan om de strategische autonomie te verhogen en zo het Europese concurrentievermogen en de economische veiligheid in de EU te verbeteren.

Zo herzag de Commissie in juni 2023 de Europese begroting, om meer geld vrij te maken voor de strategische autonomie van Europa. Het voorstel voor een STEP-platform was hier onderdeel van. De Commissie publiceerde gelijktijdig een Europese strategie voor economische veiligheid, gekoppeld aan een aantal nieuwe acties. Zo wil de Commissie onder meer de interne markt versterken door te investeren in vaardigheden, onderzoek en innovatie.

In oktober 2023 bestempelde de Europese Commissie vier technologiegebieden als kritiek: ze zijn onmisbaar voor de economische veiligheid, maar kennen grote risico’s als ze misbruikt worden. Deze selectie vloeit weer voort uit de strategie voor economische veiligheid.