Herziening van de Europese begroting: versterking in concurrentievermogen, industrie en economische veiligheid

Posted 26 juni 2023

In Agrofood, Duurzame & Gezonde Leefomgeving, Regionale Economie

De Europese langetermijnbegroting van 2021 – 2027 wordt verhoogd met 66 miljard euro, als het aan de Europese Commissie ligt. De Commissie heeft op 20 juni 2023 een economisch pakket met meerdere voorstellen gepresenteerd, die grote impact hebben op het concurrentievermogen, de Europese industrie en de Europese structuurfondsen. Wat gaan deze veranderingen betekenen voor decentrale overheden?

Een nieuwe, Europese begroting

De oorlog in Oekraïne, de wereldwijde inflatie en de afhankelijkheid van de EU in strategische, industriële sectoren: de Europese Commissie concludeert dat de huidige EU-begroting niet meer volstaat om deze uitdagingen het hoofd te bieden. Waar een tussentijdse herziening van de langetermijnbegroting van de EU, genaamd het Meerjarig Financieel Kader (MFK), doorgaans op weinig aanpassingen – en dus aandacht – kan rekenen, besloot de Commissie het in de tweede helft van de huidige MFK-programmaperiode over een andere boeg te gooien. Met een injectie van 66 miljard euro, wil de Commissie onder andere meer financiële steun aan Oekraïne verstrekken, het migratiebeleid verstevigen en bestaande fondsen aanvullen.

Maar liefst een extra 10 miljard euro gaat naar het investeringsfonds InvestEU, het onderzoeks- en onderwijsfonds Horizon Europe, het Europese Innovatiefonds en andere EU-fondsen, om zo de Europese strategische autonomie te vergroten. Daarnaast publiceerde de Commissie een nieuwe strategie om de economische veiligheid van de EU te vergroten en een nieuw voorstel voor een aanpassing van de Europese eigen middelen – de inkomsten van de EU. Wat verandert er allemaal de komende jaren?

Nieuwe investeringsgronden structuurfondsen

Er gaat geen extra geld naar de structuurfondsen – de Europese pot waar regio’s geld uit ontvangen – of de Herstel- en Veerkrachtfaciliteit. Toch leidt de herziening van het MFK ertoe dat de lidstaten de middelen uit de structuurfondsen en nationale herstel- en veerkrachtplannen op een andere manier mogen besteden. De Commissie wil namelijk het platform strategische technologieën voor Europa (STEP) oprichten, bedoeld om het Europese leiderschap op het gebied van strategische technologieën te versterken. Daarnaast moet een snellere en gerichte inzet van bestaande financiële middelen, waaronder het cohesiebeleid, investeringen in strategische sectoren bevorderen.

Projecten op het gebied van hernieuwbare energie, micro-elektronica, kritieke grondstoffen, kunstmatige intelligentie, deep tech en andere digitale technologieën komen met het STEP-voorstel eerder én makkelijker in aanmerking voor financiering onder bestaande EU-instrumenten. Concreet komen grote ondernemingen nu ook in aanmerking voor financiering, waar dat eerst niet mogelijk was, als zij gevestigd zijn in:

minder ontwikkelde regio’s – met een bruto binnenlands product (bbp) onder de 75% van het EU-gemiddelde;
of transitieregio’s – met een bbp tussen de 75% en 90% van het EU-gemiddelde – zoals de provincies Friesland, Drenthe en Flevoland;

Het besluit om financiële middelen opnieuw toe te wijzen, blijft echter het besluit van de beheersautoriteiten. STEP draagt op deze manier bij aan het versterken van de waardeketen voor kritieke technologieën, het ondersteunen van investeringen in deze technologieën, het weerbaarder maken van de Europese industrie en het tegengaan van tekorten op de arbeidsmarkt binnen deze kritieke sectoren.

Vervolg

De Commissie verwacht dat de extra financiering voor Europese fondsen, de oprichting van het STEP en de nieuwe investeringsgronden bijna 160 miljard euro aan extra private investeringen in belangrijke, strategische sectoren in Europa teweeg brengen. De voorstellen voor de herziening van het MFK en de oprichting van STEP moeten eerst door het Europees Parlement en de Raad van de EU worden goedgekeurd, alvorens ze van kracht gaan.

Versterking van de eigen middelen

Het tweede voorstel van de Commissie past de eigen middelen van de EU aan. Dit zijn de inkomsten van de EU zelf, die voortkomen uit vier bronnen: landbouwheffingen op producten uit derde landen; douanerechten; de afdracht van BTW; en een jaarlijkse bijdrage van de lidstaten.

De Commissie wil aan deze eigen middelen een nieuwe bron toevoegen om de EU-inkomstenstroom te diversifiëren en daarmee de EU veerkrachtiger te maken. Zo moeten multinationals vanaf 2024 over een deel van hun bedrijfswinst belasting aan de EU te betalen, als het aan de Commissie ligt. Dit zou zo’n 16 miljard euro moeten opleveren. Dit voorstel is tijdelijk en wordt vervangen door een toekomstig, nog niet gepubliceerd initiatief “Bedrijven in Europa: kader voor de belastingheffing van inkomsten” (BEFIT). Het initiatief wordt verwacht op 12 september 2023.

De eigen middelen worden sinds kort aangevuld met bijdragen uit het emissiehandelssysteem (ETS) en het mechanisme voor koolstofcorrectie (CBAM). De Commissie stelt tevens een actualisering voor van de middelen uit ETS en CBAM. Met het ETS veilt de EU de emissierechten in Europa. Hiermee moet de uitstoot van koolstof in de hand blijven. Doordat de koolstofprijs erg is gestegen, wil de Commissie de afdracht van de inkomsten die voortvloeien uit de handel in emissierechten verhogen, van 25% naar 30%. Dit moet een extra 19 miljard euro genereren. Het CBAM wordt ook aangepast. Het ETS geldt alleen voor producenten in de EU, niet voor bedrijven daarbuiten, waardoor deze een oneerlijk voordeel zouden hebben. CBAM corrigeert dit, door hen dezelfde koolstofprijs op te leggen. De beoogde, technische aanpassing moet vanaf 2028 ongeveer 1,5 miljard euro per jaar opleveren.

Een economisch veilig Europa

Als laatste heeft de Commissie een nieuwe Europese strategie voor economische veiligheid gepubliceerd. De strategie moet de kans op economische risico’s sterk verminderen. De strategie beoordeelt risico’s voor de economische veiligheid op vier gebieden: veerkracht van toeleveringsketens (zoals de energievoorziening); fysieke en cyberveiligheid van kritieke infrastructuur; veiligheid van technologieën; en economische afhankelijkheid. Om deze risico’s aan te pakken, stelt de Commissie een drievoudige aanpak voor:

Het concurrentievermogen van de EU verbeteren door de interne markt te versterken, te investeren in vaardigheden en het stimuleren van onderzoek en innovatie.
Het gebruik van bestaande instrumenten, zoals het Horizon Europe-programma, om economische kloven te dichten.
Het investeren in partnerschappen om banden te versterken, bijvoorbeeld met de Wereldhandelsorganisatie, en het sluiten van handelsovereenkomsten.

De strategie berust op een groot aantal nieuwe acties, zoals het opstellen van een lijst met kritieke technologieën, het screenen van buitenlandse directe investeringen, het verbeteren van de onderzoeksveiligheid en het aangaan van een gestructureerde dialoog met de privésector.

Context en vervolg

In het MFK wordt de EU begroting voor een bepaalde periode vastgelegd. De Europese Commissie stelt het MFK voor, waarna de lidstaten dit unaniem moeten goedkeuren. De huidige programmaperiode loopt van 2021 tot 2027. Nederlandse provincies en gemeenten hebben inbreng gegeven op de herziening van het MFK in het Europees Comité van de Regio’s (CvdR). Zo willen decentrale overheden dat het MFK voldoende middelen beschikbaar houdt voor de cohesiefondsen en daarmee voor structurele investeringen in de regionale economie.

Het Duitse Comité-lid Thomas Habermann, districtscommissaris van Rhön-Grabfeld, pleitte als rapporteur op het MFK voor een erkenning vanuit de Commissie voor de schaal van de uitdagingen van decentrale overheden. Dit vergt een andere inzet van het MFK dan momenteel het geval is. Het huidige MFK voorziet hierin onvoldoende en als gevolg daarvan worden onvoorziene uitgaven telkens uit regionale fondsen gehaald, wat onwenselijk is. Het CvdR heeft op 24 mei 2023 Habermanns advies aangenomen, maar zal gezien het grote belang in oktober 2023 een nieuwe rapporteur aanstellen en met een nieuw, specifieker advies komen.