Omstreden natuurherstelwet aangenomen door Europese lidstaten, hoe nu verder?

Posted 26 juni 2023

In Agrofood, Duurzame & Gezonde Leefomgeving, Regionale Economie

Het voorstel voor een Europese natuurherstelwet, dat tot veel verdeeldheid in de EU leidde, kan op steun rekenen van de lidstaten. Zij kwamen tot een gezamenlijk standpunt en presenteerde hun – sterk afgezwakte – versie van het plan. Nederland stemde tegen. Wat ligt er nu op tafel?

Lidstaten gaan akkoord, Nederland is tegen

Op 20 juni 2023 kwamen de milieuministers uit alle EU-lidstaten in de Raad van de EU samen om te stemmen over de allereerste Europese natuurherstelwet ooit. De Europese Commissie presenteerde het voorstel ruim een jaar eerder en sindsdien kan het op veel kritiek én bijval rekenen. Ondanks alles, is het de lidstaten gelukt om tot een akkoord te komen over de wet.

Italië, Finland, Polen, Zweden en Nederland stemden tegen. De Tweede Kamer sprak zich op 13 juni 2023 met een motie uit en pleitte voor uitstel, totdat de gevolgen van het voorstel duidelijk zijn. Ook Emmanuel Macron, de Franse president, en Alexander de Croo, de Belgische premier, riepen op tot een pauze in de plannen. Tijdens de zitting in de Raad van de EU op 20 juni 2023 vroeg Christianne van der Wal, de Nederlandse minister voor Natuur en Stikstof, voor uitstel van de raadspositie. Desondanks is het akkoord met tweederde van de stemmen aangenomen.

Vanwaar de ophef?

De Europese natuurherstelwet heeft grote gevolgen voor Nederland, zowel op nationaal als decentraal niveau. De wet wil de schade aan de Europese natuur tegen 2050 compleet herstellen. Het voorstel van de Commissie bevat juridisch bindende doelstellingen voor natuurherstel in verschillende ecosystemen en het zal bestaande herstelmaatregelen – zoals verwildering, herplanting, vergroening van steden en infrastructuur of het verwijderen van vervuiling – opschalen. Lidstaten moeten hiertoe een eigen ‘herstelplan’ maken, waarin ze uitleggen hoe ze de kwaliteit van de habitats op hun grondgebied gaan verbeteren. De Commissie hoopt tegen 2030 herstelmaatregelen voor minstens 20% van alle land- en zeegebieden in te voeren en dit tegen 2050 uit te breiden tot alle ecosystemen herstel behoeven.

De wet raakt daarmee aan verschillende opgaven van decentrale overheden en komt bovenop de huidige uitdagingen die er in Nederland zijn omtrent woningen, verduurzaming van de landbouw en bijvoorbeeld de energietransitie. Er klinkt daarom veel kritiek op het voorstel. Het belangrijkste discussiepunt is het verslechteringsverbod. Zo pleit de Commissie bijvoorbeeld voor een halt op het nettoverlies aan groene stedelijke ruimten tegen 2030. Het verbod stelt dat alle natuur in goede staat moet blijven en niet mag verslechteren, tijdens bijvoorbeeld bouwprojecten of de aanleg van wegen. Het niet nakomen van deze afspraken, kan eventueel leiden tot een stop op vergunningen.

Het verslechteringsverbod zoals de Commissie het beoogt, geldt voor alle natuur, inclusief de natuur buiten de aangewezen Natura2000 gebieden. Voor deze Natura2000 gebieden geldt nu ook al een verslechteringsverbod.

Belangrijkste wijzigingen

Het akkoord dat de EU-lidstaten hebben bereikt, is een sterk afgezwakte versie van het oorspronkelijke voorstel. Op verschillende punten, die voor decentrale overheden zeer relevant zijn, willen de lidstaten meer flexibiliteit:

Verslechteringsverbod – Voor Natura2000 gebieden of gebieden in slechte staat, zouden lidstaten er voor moeten zorgen dat deze niet significant achteruitgaan. Echter, voor gebieden die in goede staat verkeren of buiten de Natura2000-norm vallen, zou enkel een inspanningsverplichting moeten gelden. Kortom, lidstaten moeten hun best doen, maar zij hoeven achteruitgang niet te voorkomen.
Herstelverplichtingen – Ecosystemen moeten in 2050 in plaats van de volledige 100%, maar voor 90% hersteld zijn, aldus de lidstaten. Tegen 2040 zal dit 60% zijn en in 2030 30%, maar wel voor het totale oppervlakte van alle beschadigde ecosystemen, niet voor elk ecosysteem afzonderlijk, zoals voorgesteld.
Kennishiaten – Volgens de lidstaten is er nog te weinig kennis over de toestand van enkele ecosystemen, waardoor het moeilijk wordt een vooruitgang te meten. Herstelmaatregelen zouden daarom alleen moeten gelden in gebieden waarvan de toestand bekend is. Voor alle overige gebieden hebben lidstaten tot 2030 de tijd om de toestand van minstens 90% van de oppervlakte in kaart te brengen.
Ecosysteemspecifieke verplichtingen – Voor enkele ecosystemen, waaronder stedelijke ecosystemen, hebben de lidstaten de doelstellingen iets aangepast. Zo blijft de Raad bij het “geen nettoverlies” in 2030 van stedelijke groene ruimtes en boomkroonbedekking, maar plaatst hierbij de kanttekening dat dit niet van toepassing is als stedelijke ecosystemen meer dan 45% van de groene ruimte beslaan. Daarbij willen de lidstaten de kwantitatieve doelstellingen vervangen door een verplichting tot “een stijgende trend”.
Hernieuwbare energie – Voor projecten die de planning, de bouw en de exploitatie van installaties voor de productie van hernieuwbare energie beslaan, geldt er volgens de lidstaten een “dwingen openbaar belang”. Deze projecten wegen dusdanig zwaar, dat zij niet onder de verslechteringsverplichting zouden moeten vallen.

Hoe nu verder?

Het akkoord van de Raad van de EU dient als leidraad om de verdere onderhandelingen met het Europese Parlement vorm te geven, alvorens ze gezamenlijk tot een definitieve tekst komen, waarmee de wet van kracht gaat.

Het Parlement is er echter ook nog niet over uit. Op 27 juni 2023 komt de milieucommissie uit het Europees Parlement samen om te stemmen over talloze amendementen aan de natuurherstelwet, waaronder het voorstel om de gehele wet te schrappen.

Vervolgens zullen alle Europarlementariërs op 10 juli 2023 samenkomen in de plenaire vergadering om te stemmen over de uitkomst van de milieucommissie, ongeacht wat deze is. Ook dan kunnen nog amendementen worden ingediend. Het uiteindelijke akkoord wat hier op volgt, is vervolgens leidend voor het Parlement in de onderhandelingen met de Raad.