VK wil Brexit-akkoord schenden: wat zijn de consequenties?

Posted 20 juni 2022

De regering van het Verenigd Koninkrijk (VK) wil de afspraken uit het Brexit-akkoord over het Noord-Ierland-protocol eenzijdig aanpassen. Hiermee schendt het VK de afspraken die het heeft gemaakt met de EU en daarmee het internationaal recht. Hoe zat het ook al weer met Brexit? Wat zijn de consequenties?

Brexit: hoe zat het ook al weer?

De regering van het VK heeft een wetsvoorstel ingediend om de afspraken uit het Brexit-akkoord over de handel met Noord-Ierland eenzijdig aan te passen. De EU dreigt met juridische stappen, in de vorm van een inbreukprocedure. Welke afspraken zijn er gemaakt en wat staat er op het spel?

Door de EU te verlaten, is het VK uit de interne EU-markt gestapt en zijn er grenscontroles ingevoerd. Deze controles zien erop toe dat de goederen die van buitenaf de Europese markt opkomen, van eenzelfde kwaliteit zijn als de goederen die door Europese producenten worden geproduceerd. Zo voorkomt de EU dat er oneerlijke concurrentie op de interne EU-markt ontstaat en kan de EU de gezondheid en veiligheid van de Europese burgers waarborgen.

Echter, grenscontroles tussen Noord-Ierland en Ierland kunnen tot spanningen leiden. Daarom is er gezamenlijk besloten de handelsgrens in de zee tussen Noord-Ierland en de rest van het VK op te nemen in het Protocol inzake Ierland/Noord-Ierland, onderdeel van het terugtrekkingsakkoord. Goederen uit de rest van het VK of derde landen worden gecontroleerd daar waar ze Noord-Ierland binnenkomen. Zo wordt een harde grens tussen Ierland en Noord-Ierland voorkomen en het Goede Vrijdagakkoord voor vrede gewaarborgd, terwijl anderzijds de interne EU-markt voor goederen intact blijft.

Klachten vanuit Downing Street

De regering van het VK heeft nu een wetsvoorstel ingediend waarmee delen van het Protocol eenzijdig buiten werking kunnen worden gesteld. Doordat er sprake is van een handelsgrens, signaleert het VK verschillende gevolgen voor de levering van goederen en het stijgen van prijzen. De concrete invulling van het wetsvoorstel is nog niet bekend, maar Liz Truss – de minister van Buitenlandse Zaken van het VK – gaf in het Lagerhuis aan dat de regering waarschijnlijk bepaalde grenscontroles wil afschaffen, namelijk op goederen die verscheept worden naar Noord-Ierland en alleen daar worden verkocht. Ook zal het VK mogelijk de btw-regels voor Noord-Ierland verlagen, hetgeen momenteel in strijd is met de EU-belastingregels. Verder wil het VK de overeengekomen rol van het Hof van Justitie van de EU bij handelsgeschillen terugbrengen.

Reactie Europese Commissie

De Europese Commissie vindt het voorstel onaanvaardbaar en signaleerde al eerder de “onwil van het VK om (…) een zinvolle discussie aan te gaan”, aldus het persbericht van de Commissie. Het VK voldoet sinds februari 2021 niet aan belangrijke onderdelen van het Protocol, ondanks meerdere oproepen om het Protocol na te leven. Dit betreft een schending van internationaal recht, zo stelt de Commissie. De Commissie heeft daarom de tweede stap gezet in de inbreukprocedure die in maart 2021 tegen het VK werd gestart. Daarnaast is de Commissie gestart met twee andere inbreukprocedures voor schendingen van bepaalde verplichtingen.

Tweede fase inbreukprocedure maart 2021: een met redenen omkleed advies

In maart 2021 startte de Commissie al een inbreukprocedure tegen het VK voor het niet nakomen van de materiële verplichtingen van het Protocol. Deze procedure werd echter niet doorgezet, omdat de EU ruimte wilde creëren voor een constructieve samenwerking met het VK waarin samen naar oplossingen kon worden gezocht. Het wetsvoorstel druist daar echter rechtstreeks tegenin, aldus de Commissie, die hierop heeft besloten om de tweede fase van de inbreukprocedure tegen het VK toch te starten. Dit houdt in dat de Commissie een met redenen omkleed advies naar het VK heeft gestuurd, omdat het Protocol niet naar behoren wordt uitgevoerd. Het VK heeft nu twee maanden om te reageren. Mocht er geen reactie komen van het VK, dan kan de Commissie overwegen om de zaak voor het Hof van Justitie van de EU te brengen.

Niet nakomen verplichtingen sanitaire en fytosanitaire voorschriften

De Commissie is ook een inbreukprocedure gestart tegen het VK voor het niet nakomen van de sanitaire en fytosanitaire voorschriften van de EU. De sanitaire en fytosanitaire voorschriften betreffen regels voor individuele producten ter bescherming van het leven en de gezondheid van mens, dier en plant. Volgens artikel 5, lid 4 van het Protocol zijn bepaalde EU-bepalingen, waaronder de sanitaire en fytosanitaire bepalingen, ook van toepassing op en in het VK met betrekking tot Noord-Ierland. Het VK zou hiervoor niet de nodige grenscontroles uitvoeren. Bovendien wordt er niet voor voldoende personeel en infrastructuur gezorgd aan de grenscontroleposten in Noord-Ierland. In de aanmaningsbrief wordt het VK verzocht om snel corrigerende maatregelen te treffen. Het VK heeft twee maanden om te reageren op de brief.

Niet nakomen verplichtingen delen handelsstatistieken

De tweede inbreukprocedure ziet toe op het feit dat het VK bepaalde handelsstatistieken met betrekking tot Noord-Ierland niet aan de EU heeft verstrekt. In artikel 12, lid 2 van het protocol staat aangegeven dat de EU en het VK elke maand informatie uitwisselen over de toepassing van artikel 5, leden 1 en 2, die zien op het goederenverkeer. In de aanmaningsbrief wordt het VK verzocht om snel corrigerende maatregelen te treffen. Het VK heeft twee maanden om te reageren op de brief.

Toezicht- en handhavingsbevoegdheden van de EU

Wat is de juridische grondslag voor de Commissie om haar bevoegdheid tot het starten van een inbreukprocedure tegen het VK in te zetten? Deze staat in het Protocol en de Verdragsbepalingen van de EU. In artikel 12, lid 4 van het Protocol staat aangegeven dat de Europese instellingen – waaronder de Commissie en het Hof van Justitie van de EU – over de EU-Verdragsrechtelijke toezichts- en handhavingsbevoegdheden beschikken met betrekking tot een aantal bepalingen van het protocol. Eén van die bepalingen van het protocol is artikel 5, dat toe ziet op het goederenverkeer.

Op grond van artikel 12, in samenhang met artikel 258 VWEU (inbreukprocedure), gebruikt de Commissie nu haar bevoegdheid om het VK aan te spreken op het nakomen van haar verplichtingen.

Vervolg

Het zal ongeveer één tot anderhalf jaar duren voordat het wetsvoorstel de parlementaire procedure in het VK heeft doorlopen. Dan kan het ook nog stranden. Vanuit de Commissie wordt aangegeven dat het klaar staat “om verdere maatregelen te nemen,”, mocht het VK zijn verplichtingen alsnog niet nakomen. Wat deze maatregelen inhouden is nog niet bekend, maar in het uiterste geval gaat het om het heffen van importtarieven. Of het zo ver komt, hangt af van de bereidheid om tot een oplossing te komen.